Hugur - 01.01.2007, Síða 55

Tilraun um tiljinningar
53
vera séð/skilið sem eitthvað annað enX er nauðsynlegt og mikilvægt skilyrði fyrir
því að X sé það sem það er. Hér ber að staldra við og hyggja að því hvers vegna ég
bæti mikilvægi við. Astæðan er sú að allur fjandinn getur verið nauðsynlegt skil-
yrði fyrirX án þess að það að þekkja þessi skilyrði segi okkur mikið um X.J getur
ekki kallast „jurt“ nema að vera lifandi vera. En sú staðreynd segir ekki mikið um
jurtir. Um leið er erfitt (kannski útilokað) að finna bæði nauðsynleg og nægjanleg
skilyrði fyrir því að tiltekið J geti kallast „jurt“. Eru til dæmis skörp skil milli
frumstæðra jurta og frumdýra? Að breyttum breytanda gildir slíkt hið sama um
hugtakið myndhverfingu og þar með hugtakið myndhverfða formgerð.14 Reyndar
held ég að hugtakið um geðshræringu sé undir sömu sökina selt. Hvað sem því
h'ður ætti að vera hægt að finna nauðsynleg og mikilvæg skilyrði þess að kalla G
„geðshræringu" eða segja að M hafi myndhverfða formgerð. Lítum á dæmi um
hið síðarnefnda (ég treysti því að lesendur séu sammála mér um að þetta dæmi
fullnægi nefndum skilyrðum): Hugsum okkur skopmynd af stjórnmálamanni þar
sem hann er sýndur sem páfagaukur. Af samhenginu má ráða að hér er gert grín
að honum fyrir að éta frasana upp eftir öðru fólki. Þessi skopmynd er það sem
hún er í krafti þess að stjórnmálamaðurinn er sýndur sem eitthvað annað en hann
sjálfur, þ.e. sem páfagaukur. Myndin hefur því myndhverfða formgerð.
Við höfum þegar séð að geðshræringar hafa slíka formgerð. Hræðsla við tiltekið
viðfang er hræðsla í krafti þess að viðfangið er skynjað sem eitthvað sem geti
ógnað einhverju sem manni er umhugað um, til dæmis lífi manns sjálfs. Reyndar
er fleira sem tengir geðshræringar og myndhverfingar. Roberts segir réttilega að
þegar við konstrúerum með tilfinningalegum hætti þá tengjum við saman mis-
munandi þætti og gerum eina heild úr þeim. Ef við teljum okkur ógnað þá sam-
þættum við ýmislegt í aðstæðum okkar og tengjum það saman. Við skynjum
aðstæðurnar í ljósi hættunnar. Við sjáum samhengi milli ógnandi hegðunar
manns og kylfunnar sem hann heldur á. Um leið sjáum við dyrnar í horninu sem
tæki til að flýja ógnina o.s.frv. (Roberts 2003: 78-79).
Það fylgir sögunni að samkvæmt spekimálum franska heimspekingsins Pauls
Ricœur samþættum við þegar við myndhverfum. Til dæmis samþættum við hin
óh'ku hugtök úlf og mann í myndhverfingunni MAÐURINN ER ÚLFUR. Við
sköpum nýja heild (Ricœur 1984^: x). Franski hugsuðurinn er sammála Black um
að við sjáum eitthvað sem eitthvað annað í myndhverfingum. En hvorki Ricœur
né Roberts, hvað þá Black heitinn, hafa séð samhengi myndhverfinga og geðs-
hræringa. Mín kenning kveður á um sh'kt samhengi og hana má efla rökum.15
Black segir að myndhverfingar myndbreyti viðfangi sínu með ýmsum hætti.
Athugum myndhverfinguna BARDAGI ER TAFL. Slík myndhverfing gerir
vissar hfiðar bardaga áberandi en aðrar hfiðar hverfa í skuggann. Myndhverfingin
gerir hið herstjórnarlega og útspekúleraða við bardaga áberandi en hið tilfinn-
ingalega (ofsinn og óttinn) hverfur í skuggann. Það fylgir sögunni að Ronald de
14 Eg ræði vandlcvæðin við að skilgreina hugtakið „myndhverfingu" í Stefáni Snævarr 2003:162-165.
15 Þessar pælingar mætti styrkja óbeint með tilvísun til rannsókna á einhverfum einstaklingum með Asperger-
heilkenni en sh'kir einstaklingar hafa venjulega greind eða eru jafnvel ofvitar. Samt skilja þeir varla mynd-
hverfingar og „æðri“ tilfinningar. Það gæti bent til þess að samband sé milli þessa tvenns (Nils Kaland, Annette
Moller-Nielsen o.fl. 2002:517-528).