Hugur - 01.01.2007, Síða 167

Milli Guðs ogjjöldans
165
speking Þriðja ríkisins og hatursmann frjálslynds lýðræðis.32 Sigríður flækir
þannig Róbert í draumsýn Schmitts um nauðsyn þess að „stýra múg“.33 Þegar
Róbert bregst við þessari fullyrðingu gerir hann lítið til að leiðrétta villandi mynd
Sigríðar af heimspeki sinni enda fellur hún ágætlega að sjálfsímyndinni sem
Nietzsche-tilvitnun í upphafi annars rits eftir Róbert býður heim og ýtir undir:
„ekki verði hjá því komist að hinn raunverulega sannsögli maður sé kallaður öll-
um illum nöfnum."34 En hver er ástæða þess að andmælendum Róberts tekst jafn
illa og raun ber vitni að staðsetja heimspeki hans? Vandinn virðist mér gagn-
kvæmur. Annars vegar er ljóst á orðfáum háðsglósum andmælenda Róberts að
þeir leggja takmarkaða vinnu í að leita róta heimspeki hans. Hins vegar er Róbert
sjálfur fámáll þegar kemur að því að skýra afstöðu sína til, að eigin sögn, mikil-
vægra spurninga um möguleika þess að endurvekja mikillæti í samtímanum og
um meint ofríki meirihlutans í nútíma lýðræðissamfélögum. I ljósi þessa er full
ástæða til að rýna betur í skrif Róberts en íslenskir heimspekingar hafa gert til
þessa.
Það auðveldar ekki málið að Róbert hefur á undanfornum árum kynnt „lykla-
kippu“ af ólíkum hugsuðum sem í úthstun hans ganga allir að sömu skránni, þ.e.
virðast allir segja nokkurn veginn það sama.35 Lykilpersónur þessarar fjölskyldu
eru 19. aldar hugsuðir á borð við Nietzsche, Emerson, Thoreau, Ibsen og Mill.
32 Svo notast sé við orðalag Chantal MoufFe í „Til varnar ágreiningsh'kani um lýðræði", Viðar Þorsteinsson
þýddi, Hugur 16/2004,s- 52-
33 Sigríður Þorgeirsdóttir, „Valdsmannastjórnmál, samræðustjórnmál og framtíðarsýn", Ritið 1/2004, s-167-171,
hér s. 167. Ásamt grein Sigríðar birtist í sama hefti grein Róberts „Umræðustjórnmár og grein Ingibjarg-
ar Sólrúnar Gísladóttur „Milli forms og inntaks liggja gagnvegir“. Sigríður dregur strax í framhaldi full-
yrðingarinnar um foringjaþrá Róberts úr henni og bendir á að hann (ásamt Kristjáni Kristjánssyni og Kristj-
áni G. Arngrímssyni) „bendli þessa hugsjón ekki við stjórnmál líðandi stundar.“ (s. 169) Mér er ekki ljóst í
hverju þrá eftir sterkum foringja felst sé hún ótengd líðandi stundu - sterkum foringja sem heyrir sögunni til
eða ókomnum leiðtoga sem leiða mun komandi kynslóðir? Til að varpa ljósi á málið er nærtækast að skoða
samhengið sem fullyrðing Sigríðar fellur í. Hún gerir að umræðuefni þá viðleitni „að gera hugmyndina um
samræðustjórnmál hlægilega" og þá gagnrýni á „samræðulýðræði [...] að umræðan um það snýst meira um
aðferð en um innihald." Þessi umræða um stjórnmál endurómar umræðuna um samræðusiðfræði Jurgens
Habermas sem Vilhjálmur Árnason hefur haldið á lofti. Róbert virðist sjá sömu tengingu milli samræðu-
stjórnmála og samræðusiðfræði: „Hugmyndir Ingibjargar virðast ríma ágætlega við kenningar ýmissa sam-
ræðusiðfræðinga, en þeir leggja iðulega höfuðáherslu á að lýðræðisleg og siðferðileg skilyrði umræðunnar séu
uppfýllt." (s. 174-175) Kristján Kristjánsson (Þroskakostir, 1992, s. 39-40) gagnrýndi „heilaköst" Habermas fyrir
hálfiim öðrum áratug og fyrrnefnt skot Vilhjálms Árnasonar á fjöldafyrirlitningu hinna ótímabæru hugs-
uða Róberts kom í kjölfar gagnrýni Róberts („Einræða, umræða, samræða", Hvers er siðfraðin megnug?, s.
169-188) á samræðusiðfræði Vilhjálms. Auk þess endurómar ábending Sigríðar um „óþol Schmitts gagnvart
,kjaftalýðræði‘“ gagnrýni Kristjáns Kristjánssonar á „kjaftastéttirnar" í Z.«M&7r-greinaflokknum „Tíðarandi
í aldarlok" haustið 1997 (endurprentað í greinasafni Kristjáns Mannkostir, 2002). I fljótu bragði virðist mér
ágreiningurinn því ekki vera á milli þeirra sem aðhyllast foringjadýrkun - fátt í skrifiim Róberts og Kristjáns
Kristjánssonar er til marks um sh'ka þrá - og andstæðinga þeirra, heldur á milli samræðusiðfræði Habermas,
sem Sigríður og umfram allt Vilhjálmur halda á lofti, og gagnrýnenda hennar á borð við Róbert og Kristján.
34 Róbert H. Haraldsson, Plotting Against a Lie, s. 4. Sömu tilvitnun er að finna í öðrum texta Róberts („Hvad
forbliver usagt om dyd. Emersons indflydelse pá Nietzsches immoralisme“, Philosophia 3-4/ 26,2000, s. 147-175,
hér s. 158) þar sem hún er borin saman við afstöðu Emersons: „For at være non-konformister má vi tale med
hárde ord,selvhvis det betyder, at vi bhver misforstáet eller set som inkonsistente. [...] Emersons ,self-trusting
man‘ - et menneske som er til pá den sandeste máde, og som pá den sandeste máde er sig selv - forekommer
andre (f.eks. konformisterne) som usandfærdig, inkonsistent og vil hgesom Nietzsches sandfærdige menneske
blive stemplet med de værste navne.“ (161-162)
35 í undantekningartilvikum nefnir Róbert þó að eitthvað skilji á milli, t.d. þegar hann ræðir það sem „Schopen-
hauer, Emerson, Mill, Kierkegaard,Thoreau og Nietzsche eiga sameiginlegt - svo óhkir sem þeir eru að mörgu
öðru leyti“ (FA 79).