Hugur - 01.01.2007, Page 185

Milli Guðs ogjjöldans
183
hin tæplega tveggja árþúsunda gamla íyrirmynd lifandi í huga frjálslynds kristins
manns sem býr við gjörbreyttar aðstæður? I upphafi 20. aldar skrifar vestur-
íslenskur únítaraprestur:
Hvergi gætir áhrifa leiðtogans eins mikið og einmitt í trúarbrögðunum.
Það eru engin undur þó að mannkynið íyr á tímum hvað eftir annað
gerði hina trúarbragðalegu leiðtoga sína að guðum [...]. Skoðanir [Jesú]
voru margar hverjar bundnar við hans eigin tíma, og að gera þær bind-
andi fyrir nútímann getur ekki verið um að ræða fyrir neinn, er vill sjálf-
ur vera og vill að aðrir séu andlega frjálsir [...].140
Þessi fríþenkjaraafstaða til Krists sem fyrirmyndar endurómar skrif Emersons
sumarið 1835: „Hjá honum sé ég engin merki um glaðværð, ást á vísindum eða
listum; ekki vott af Sókratesi, Laplace, Shakespeare. Hinn fullkomni maður ætti
að minna okkur á öll stórmcnni."141 Þótt Kristur sé þannig aðeins kvistur af víntré,
eins og Matthías Jochumsson orðar það, er ekki þar með sagt að Emerson segi
einfaldlega skilið við trúarlegu fyrirmyndina og taki þess í stað upp guðlausar
fyrirmyndar á sviði heimspeki, vísinda og skáldskapar. Það er hins vegar ein og
sama (yfir-)sálin sem blæs lífi í þessi ólíku stórmenni, og óhófleg áhersla á Krist
gefur því einhæfa mynd af mannsins andagift.
Þökkum Guði fyrir þessa góðu menn, en segðu „Eg er líka maður.“ Eftir-
líking getur aldrei hafið sig upp yfir fyrirmynd sína. Eftirherman dæmir
sjálfa sig til vonlausrar meðalmennsku. Frumkvöðullinn gerði það vegna
þess að það var honum eðlilegt og því er það heiUandi. Eftirhermunni er
eitthvað annað eðlislægt og hún rænir sjálfa sig eigin fegurð um leið og
hún nær ekki upp í fegurð annars manns.142
Sömu fjölhyggju gætir hjá Channing og í Walden skrifar Thoreau: „Náttúran og
mannlífið er eins fjölbreytilegt og við erum óh'k að upplagi".143 Þar eð mennirnir
eru eins misjafnir og þeir eru margir verður hver og einn að finna sína leið til að
fullkomna sig.1441 ljósi slíkrar ijölhyggju um fullkomnun skrifar Thoreau um
r4o Guðmundur Árnason, „Únítarar", Heimir 1910, s. 56.
H1 Joumals of Ralph Waldo Emerson 1820-1872,3. bindi, s. 518 (30. j’úlí 1835). Pierre-Simon Laplace (1749-1827) var
franskur stærð-, eðlis- og stjörnufræðingur.
J42 Emerson, „Divinity School Address“, SWE 261.
x43 Thoreau, Walden, þýðing Róberts H. Haraldssonar, FA 28.
J44 Fullkomnunarhyggja transendentalistanna svífúr yfir vötnum í ágætri grein Jóns Á. Kalmanssonar („Hlut-
verk siðfræðinnar?", s. 197-198) þar sem hann álítur að greina megi „í aristóteh'skri hugsun áherslu á hið
einstaklingsbundna]; farsæld - það að blómstra sem manneskja - er óendanlega margbreytileg og einstakl-
ingsbundin. Engar tvær manneskjur blómstra á sama hátt - engar tvær manneskjur eru eins. Enginn getur
tekið út þroska annarra manna fyrir þá [...]. Það skiptir meginmáli í þessari tegund af siðfræði,ekki einungis
að maður nái að blómstra sem manneskja, heldur að hann nái að blómstra sem einstaklingur, á sinn einstæða
hátt; einungis með því að þroska einstaklingseðli sitt nær hann þroska sem manneskja. [...] í aristótek'skri
siðahugsun er ekki litið á slíkar fyrirmyndir sem forskriftir um það hvernig hver og einn eigi að lifa lífinu. Við
eigum ekki að reyna að ,líkja eftir' því hvernig aðrir menn hafa náð að blómstra heldur getum við sótt til þeirra
hvatningu og innblástur í okkar eigin þroskagöngu." Hér gæti verið á ferð orðrétt lýsing á fúllkomnunarhyggju
Thoreaus og Emersons sem Jón víkur að síðar í grein sinni. Hins vegar dreg ég í efa að við finnum þessa
sömu fúllkomnunarhyggju hjá Aristótelesi enda vísar Jón, eins og Vilhjálmur Árnason bendir á í grein sinni