Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 38

36
Guðbjörg R. Jóhannesdóttir
fagurfræðilegum eiginleikum. Heyd leggur áherslu á að þessar listrænu sögur hafi
mun meiri og jákvæðari áhrif á fagurfræðilega athygli okkar heldur en náttúruvís-
indalegu sögurnar. Ljóðræn lýsing á náttúrustað í bundnu máli getur mun frekar
ýtt undir fagurfræðilega eiginleika heldur en vísindaleg skýrsla um lífríki stað-
arins. Annar flokkurinn inniheldur sögur sem eru hvorki sagðar af listamönnum
né vísindamönnum heldur af fólkinu sem hefur lifað í og með landinu. Við getum
tekið íslenskar álfa- og tröllasögur sem dæmi. Sh'kar sögur geta að mati Heyd
valdið því að viss fagurfræðileg einkenni í landslaginu verði áberandi í augum
okkar. Sá sem þekkir álfa- og tröllasögurnar tekur til dæmis eftir sérkennilegum
formum í klettum og fjöllum, sögurnar fá okkur til þess að taka eftir og beina
skynjun okkar að ákveðnum fagurfræðilegum eiginleikum: formum klettanna.
Goðsögur þjóna sama hlutverki, goðsagan um það hvernig Ásbyrgi varð til þegar
Sleipnir, hestur Oðins, steig þar niður er dæmi um goðsögu sem beinir athygh
okkar að sérstæðum formum og fagurfræðilegum einkennum í landslaginu. Þriðji
flokkurinn inniheldur meðal annars frásagnir hstamanna eins og sá fyrsti en í
þetta sinn eru það hinar orðlausu frásagnir sem við skynjum m.a. í málverkum,
höggmyndum, tónlist, ljósmyndum, kvikmyndum og dansi, en einnig má finna
þessar orðlausu frásagnir í menningarminjum, svo sem grafreitum, minnismerkj-
um eða gömlum rústum.
Þar sem vísindin fjalla í eðli sínu um hið almenna, um sameiginleg einkenni
sem skilgreina náttúrufyrirbæri, eru þau ekki alltaf til þess fallin að beina athygli
okkar að fagurfræðilegum einkennum einstakra fyrirbæra. Aðrar sögur, til dæmis
listrænar sögur og þjóðsögur, þjóna því hlutverki betur, þjóðsögurnar benda okkur
á einstök fyrirbæri (t.d. Dvergastein við Seyðisfjörð) sem hefðu ef til vill annars
farið fram hjá okkur, og þannig beina þær athygh okkar að fyrirbærinu og fagur-
fræðilegum einkennum þess. Tilfellið er einmitt að flest náttúruleg fyrirbæri sem
koma fyrir í þjóðsögum búa yfir ákveðinni sérstöðu, einhverjum sérstökum fagur-
fræðilegum eiginleikum, sérstökum lit, formi eða staðsetningu. Sagan beinist oft
að því að útskýra þessa einstöku eiginleika og sérstök athygli beinist því að þeim.
Listrænar sögur af náttúrunni, ljóð, málverk, tónhst eða aðrar frásagnir beinast
einnig fyrst og fremst að því að veita fagurfræðilegum eiginleikum náttúrunnar
athygli. I orðlausum frásögnum er athyghn yfirleitt á fagurfræðilegum einkenn-
um, formum, litum, birtu eða hljóðum, en hún beinist hka að andrúmsloftinu.
Málverk af landslagi sem er þakið þoku og dulúðlegri birtu beinir athyghnni
frekar að andrúmsloftinu sem skapast í vissum náttúrulegum veður- og birtu-
skilyrðum heldur en að formlegum einkennum landslagsins sjálfs. Það er þetta
andrúmsloft sem ljóð og frásagnir af náttúruupplifun reyna að fanga með orðum.
Orðin lýsa ákveðinni upplifun, þau lýsa viðbrögðum við náttúrufyrirbærum og
beina því athygli okkar að þessum náttúrufyrirbærum og þeim eiginleikum sem
orsaka viðbrögðin.
Vísindalegu sögurnar hafa ekki sömu tækifæri til þess að beina athygli okkar
að fagurfræðilegum eiginleikum þar sem þær fjalla um skilgreiningar og almenna
eiginleika náttúrunnar. En eins og Heyd tekur fram geta vísindalegar sögur í
sumum tilfellum þjónað sama hlutverki og hinar sögurnar. Hann tekur dæmi af