Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 43

Fagurfræöi náttúrunnar
4i
Ég stend og horfi yfir landslag snemmsumars. AUstaðar í kringum mig sé
ég ferskan grænan lit nýrra laufa, bleik og hvít blóm: ég heyri fuglasöng,
skordýrahljóð, sólin er heit og nokkur sakleysisleg ský flögra um.29
Við að upplifa þetta landslaggetur hið frumspekilega ímyndunarafl birst á skal-
anum frá einni hugsun: „Njóttu þessa, hérna, núna!“ og yfir í flóknari hugleiðingu
um það hvernig náttúran sýnir þarna sitt sanna eðli, hvernig hún er hverful og
breytileg, líflaus veturinn breytist í litríkt og lifandi sumar o.s.frv. A milli þess-
ara tveggja viðbragða liggur svo heill skali af mismunandi djúpu frumspekilegu
ímyndunarafli.30
IV— Náttúrufagurfrœði og náttúrusiðfræði
Af þessu ferðalagi um kenningaheim náttúrufagurfræðinnar má sjá að þrátt fyrir
mismunandi áherslur í vitrænum og skynrænum nálgunum virðist erfitt að úti-
loka annað hvort þekkingu eða tilfinnningar/skynjun á kostnað hins. Líklega er
farsælast að viðurkenna báðar hliðar og veita samspili þekkingar og tilfinninga
meiri athygli eins og Hepburn gerir. Allar þær kenningar sem hafa litið dagsins
ljós síðan Hepburn lagði grunninn að fræðasviðinu fyrir fjörutíu árum hafa aukið
skilning á gildi fagurfræðilegrar upplifunar af náttúrunni og beint athygli fólks
að því sambandi manns og náttúru sem verður til í slíkri upplifim. Náttúran er
fyrirbæri sem ekki verður útskýrt án þess að ræða áhrifin sem fegurð hennar hefur
á manninn, og fagurfræðileg reynsla verður heldur ekki útskýrð án þess að reynsl-
an af náttúrufegurð sé tekin til skoðunar. Gildi náttúrunnar eru margvísleg, þau
mótast af sambandi manns og náttúru og þetta samband hefur margar hliðar. Ein
hliðin snýr að nytjagildi og sambandinu við náttúruna sem h'fsviðurværi, önnur
snýr að fræðslugildi og sambandi við náttúruna sem rannsóknarefni, og enn önn-
ur snýr að fegurðargildi og því sambandi sem myndast á milli manns og náttúru
þegar hann upplifir fegurð hennar. Ef við ætlum að öðlast fullan skilning á sam-
bandi manns og náttúru og gildi náttúrunnar fyrir manninn þá er nauðsynlegt að
skoða allar hliðar þessa sambands, og þess vegna hefur náttúrufagurfræðin einsett
sér að útskýra það samband sem myndast í gegnum upplifun af náttúrufegurð og
hvaða afleiðingar slíkt samband hefur, ekki síst í siðferðilegum skilningi.
Margir telja sterk tengsl vera mifli fagurfræðilegrar upplifunar af náttúrunni
og siðferðilegs viðhorfs til náttúrunnar; upplifun af fegurð náttúrunnar leiðir til
aðdáunar og virðingar og þannig verður til annarskonar samband milli manns
og náttúru en hið hefðbundna nytjasamband þar sem maðurinn nýtir náttúruna
án nokkurra siðferðilegra takmarkana. Einn af upphafsmönnum náttúrusiðfræð-
innar, Aldo Leopold, sagði á sínum tíma að forsendur þess að finnast maður hafa
siðferðilegar skyldur gagnvart náttúrunni væru ást, virðing og aðdáun: „Ég get
ckki séð fyrir mér hvernig siðferðilegt samband við landið gaeti orðið til án ástar,
2> Sama rit, bls 131.
Sama rit, bls. 127-129.