Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 149

Ósamsett vera sem kölluð er sál“
147
Þótt jafnaðarhugmynd Descartes um skynsemina hafi haft umtalsverð áhrif
á kvenfrelsi á þessum tíma7 hafa femínískir heimspekingar lengi haft efasemd-
ir um frumspekina sem hún byggist á. Hugmyndir Descartes um skynsemi og
hlutlægni grundvallast að þeirra mati á tvíhyggju sálar og h'kama og útilokar því
þekkingu sem byggist á reynslunni af h'kamanum, tilfinningum, ástríðunum og
þekkingu sem mótast af sögulegu samhengi.
Heimspeki í anda skynsemishugtaks Descartes hefúr einnig haft þau áhrif að
konur hafa ekki verið taldar færar um að tileinka sér hludæga hugsun vegna tveggja
þátta: a) Menningarsögulegra aðstæðna. Röklega séð var ekkert sem kom í veg
fyrir það að konur gætu beitt skynsemi sinni, óháð hkama sínum eða sögulegum
aðstæðum en raunverulega og sögulega séð var það ólíklegt. Skyldur kvenna til
heimilis og fjölslcyldu ásamt því að hafa meginábyrgðina á fyilgun mannkynsins
á herðum sér útilokaði konur frá þvf að tileinka sér heimspekilega skynsemi. b)
Þeirrar merkingar sem hefur verið lögð í kvenleikann á hverjum tíma.8
Heimspeki Descartes hefur því verið talin hafa lagt grunn að heimspekihefð
sem útilokar konur og kvenlega reynslu. Margir femínískir heimspekingar hafa
fjallað um þessa heimspekilegu útilokun. Þeirra þekktastir eru Genevieve Lloyd
í Man of Reason (1984), Susan Bordo í The Flight to Objectivity (1987) og Rosi
Braidotti í Patterns ofDissonance (1991). Þessi verk útlista mismunandi túlkanir á
útilokuninni sem felst í kartesískri heimspeki.
Þessar túlkanir hafa jafnframt ahar mikilvægt gildi fyrir heimspekihefðina því
þær sýna fram á að hún er ekki kynhlutlaus: heimspekileg viðfangsefni og hugtök
fá óhka merkingu og gildi þegar þau eru skoðuð út frá femínískri greiningu og
áhrifum þeirra á hf og veruleika kvenna. Femínískir heimspekingar hafa einnig
bent á fyirveru kvenna í ritaðri heimspekisögu og þar með fjarveru þeirra við
' Kartesisminn barst inn í frönsku salónin frá 1640-1660 sem voru oft staðir þar sem konur stóðu
fyrir samsæti og heimspeki var rædd. Salón-konurnar Anne de la Vigne (1634-1684), Marie
Dupré og Catherine Descartes (1637-1706) voru þekktar sem fylgjendur Descartes. Konur tóku
í auknum mæli þátt í heimspekilegum rökræðum og hin nýja rökhugsun varð umfjöllunarefni
kvenna í Ijóðum og skáldskap. Franski heimspekingurinn Franfois Poulain de la Barre (1647-1723)
lagði út frá skynsemishugtaki Descartes til að færa rök fyrir jafnrétti kynjanna í ritinu De l'Égalité
des Deux Sexes (1673) þar sem hann dró yfirburði karlmanna í efa og sagði að sálin væri af sömu
gerð í öllum manneskjum, munurinn á kynjunum væri byggður á utanaðkomandi áhrifum eins
og menntun, hefðum og samfélagsstöðu. Ahrif jafnaðarhugmyndar Descartes teygðu sig til Eng-
lands og var tekið fegins hendi af kvenheimspekingum og yfirstéttarkonum 17. aldar sem notuðu
hana til að færa rök fyrir bættri menntun kvenna og gagnrýna ríkjandi skoðanir um að konur
væru minni vitsmunaverur en karlar. Anne Conway (1631-1678), Margaret Cavendish (1623-1673),
Mary Astell (1666-1731), Damaris Masham og Catharine Trotter-Cockburn (1679-1749) lásu
kenningar Descartes og liéldu því allar fram að samfélagsleg höft og léleg menntun meinuðu
konum að skerpa dómgreind sína til jafns við karlmenn. Mary Astell var frumkvöðull á sviði
kvenréttindamála í Bretlandi á seinni hluta 17. aldar og notaði hún rök Descartes um jafna skyn-
semi til þess að gagnrýna minni möguleika kvenna til menntunar í ritunum A Serious Proposal to
the Ladies I og II (1694/1697).
8 Sem sést ef til vill best á því hvemig sumir aðrir heimspekingar lögðu út frá kenningum Des-
cartes. Jolin Norris (1657-1711) hélt því fram í ritinu An Essay towards the Theory of the Ideal or
Intelligib/e World (1704) að liinn sanni skynsami maður ætti að hefja sig yfir líkamann, tilfinning-
arnar, ástríðurnar, efnið og kvenleikann, þar sem hann tilheyrði hinum efnislega heimi. Nicolas
Malebranclie (1638-1705) sagði að konur hefðu ekki hæfileikann til þess að he§a sig yfir kvenleik-
ann, þær væru eðli sínu samkvæmt ekki færar um óhlutbundna þekkingu eða torsldlin sannindi.
Sjá Broad 2002:101-102 og Stuurman 2004: 91.