Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 129

Hugarfar gagnrýninnar hugsunar
127
með öðrum. Þess vegna er svo mikilvægt að kennari kunni að nýta kennslustund-
irnar og kennslustofuna til að nemendur læri ekki aðeins að hugsa með honum
heldur líka að hugsa saman (Noddings 2007:102-103).
Ekki er nóg að segja eitthvað um hlutverk og stöðu kennarans og samband
hans við nemendur. Það er líka sjálfsagt að segja eitthvað um hvað felst í að kenna
gagnrýna hugsun. Það skiptir máli að átta sig á að gagnrýnin hugsun er ekki eitt-
hvað sem við lærum bara í skólum. Hún er hluti af allri hugsun um heim hvers-
dagsins og börn læra snemma að átta sig á því hvenær þau geta gert athugasemdir
eða gagnrýnt hugmyndir eða ályktanir. Þegar þau koma í skólann þá er það ekkert
framandi fyrir þeim að ræða um ólíkar hugmyndir og hvað við getum og eigum
að segja um þær. Þetta er eiginlega hluti af því að læra tungumálið. Það er ekki
nokkur ástæða til að tengja gagnrýna hugsun námsgreinum hjá börnum á unga
aldri. Það er miklu nær að nýta margvísleg tækifæri í kennslunni til að ræða um
hugmyndir, venjur og viðhorf, setja fram athugasemdir og leyfa þeim að gagn-
rýna og fá þau til að sjá að maður á að vera reiðubúinn að breyta venjum sínum
og viðhorfum ef maður vill virða gagnrýna, skynsamlega hugsun. Þetta er ekkert
framandi fyrir börn. Það þarf ekki annað en fá þau til að hugleiða af hverju þau fá
ekki að drekka kók í öll mál heima hjá sér, til að ræða um hvernig mat þau borða
og af hverju maður á að borða hollan mat.
Gagnrýnin hugsun ogpekking
Nemendur þurfa augljóslega að læra margvísleg hugtök, hugmyndir og reglur til
að ná tökum á gagnrýninni hugsun. En það er ekki einvörðungu að þeir þurfi að
ná tökum á hugtökum og reglum heldur þurfa þeir að efla með sér dómgreind
svo að þeir geti beitt þessum hugtökum og reglum. Það gera þeir ekki nema fá
mörg og margvísleg tækifæri til að beita þessum hugtökum og reglum. Um leið
þurfa þeir að skilja að þessi hugtök og reglur eru hlutar af þeim þekkingarforða
sem kynslóðirnar hafa aflað og þeir þurfa að skilja tilganginn með hugtökunum
og reglunum í þeim hugsunarhefðum sem hafa mótast með okkur á löngum tíma.
Þetta er ferli sem tekur tíma, í raun frá því í leikskóla og þangað til menn hafa
lokið háskólanámi eða öðru því námi sem þeir hafa lagt fyrir sig.
Við skulum hugsa okkur að nemandi hafi fengið það verkefni að skoða íbúaþró-
un á íslandi á 20. öld. Hann á að setja upplýsingarnar upp í línurit og töflur svo
að þróunin verði augljós og síðan á hann að velta fyrir sér skýringum á þróuninni.
Meginlínur þróunarinnar eru þær að 90% íbúanna bjuggu í dreifbýli um aldamót-
in 1900 en um aldamótin 2000 bjuggu ríflega 90% í þéttbýli. Við skulum hugsa
okkur að fyrsta tillaga hans sé sú að störfum hjá ríkinu hafi fjölgað svo í bæjunum
°g þess vegna hafi fólkið flutt þangað. Hvað gerir kennari við svona tillögu? Það
fyrsta sem hann gerir er að vísa henni ekki á bug heldur taka mark á henni. Svo
gerir hann annað: Hann hefur hemil á eigin hugðarefnum og fordómum. En það
er atvinnusjúkdómur kennara að tala mikið um eigin hugmyndir. Næsta skref er
að spyrja nemandann á hverju tillagan byggist, hvað hefur hann fyrir sér í því að