Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 88

86
Erlendur Jónsson
um það hvað listaverk er, í hvaða verufræðilega flokk listaverk fafla. Svarið virðist
einfaldast varðandi myndlistarverk eins og málverk: er ekki málverk einfaldlega
einstakur efnishlutur, þ.e. litir, oh'a eða vatnslitir, sem komið er fyrir á ákveð-
inn hátt í ákveðnum formum á pappír eða striga? Þetta er það svar sem blasir
við samkvæmt heilbrigðri skynsemi. Oðru máli virðist gegna um bókmennta- og
tónlistarverk: ekki er hægt að segja að leikritið Rómeó og Júlía eftir Shakespeare
eða Júpítersinfónia Mozarts séu einstakir, áþreifanlegir efnishlutir, þótt ekki sé
nema einfaldlega vegna þess að við getum ekki bent á neinn sh'kan hlut. Hand-
ritið að Rómeó ogjúlíu er ekki lengur til, og jafnvel þótt það væri til myndum við
ckki segja að sjálft leikritið r/þetta handrit. Vissulega er oft lögð rík áhersla á að
texti bókmenntaverka eða nótur tónverka stafi á allan hátt örugglega frá höfund-
inum eða tónskáldinu. Þannig myndi handrit Mozarts að Júpitersinfóníunni, ef
það er varðveitt, vera notað sem grundvöllur aflra „réttra" túlkana á verkinu. En
engu að síður er verkið sjálft ekki þetta handrit.
Einbeitum okkur fyrst að myndlist, og skoðum þá kenningu að myndlistarverk
sé ekkert annað en einstakur efhishlutur. Þessi kenning hefur verið gagnrýnd með
ýmsum rökum. Ein rökin eru þau, að ef við skoðum einstakt listaverk, t.d. mynda-
styttuna af Ingólfi Arnarsyni á Arnarhófl eftir Einar Jónsson, sem við getum kall-
að I, og segjum að þessi höggmynd sé ekkert annað en eirinn sem hún er úr, sem
við getum kallað E, þá getur ekki verið að I=E, þar sem /og E hafa mismunandi
eiginleika. Þannig var E t.d. til áður en / varð til, það er hægt að taka E og bræða
hann og búa til aðra styttu o.s.frv. En kenningin er ekki að / sé ekkert annað en
efnið E, heldur að I sé einstakur efnishlutur, sem hefur ákveðna lögun og er búinn
til úr E. Því hefur verið haldið fram að jafnvel þótt hstarverkið / sé sagt vera þessi
einstaki efnishlutur, sem við getum kallað E’, þá hafi / og E’ samt mismunandi
eiginleika, t.d. sé hægt að beygla og afmynda E’ þannig að hann verði ekki annað
en ókræsilegt hrúgald, en að þetta sé ekki hægt varðandi I.4 En við getum skil-
greint E’ sem efnishlut sem hefur ákveðna lögun og eiginleika, og erfitt er að sjá
að framangreind rök hrífi gegn þeirri hugmynd. Ef t.d. vatnsglas er efnishlutur, af
hverju ætti málverk ekki að vera efnishlutur?
Önnur rök sem setja mætti fram5 eru þau að myndlistarverk eins og mynda-
styttur og málverk hafi í raun enga sérstöðu gagnvart t.d. bókmenntaverkum
eða tónlistarverkum, sem eru óumdeilanlega óefnisleg í eðli sínu. Ástæðan fyrir
meintri sérstöðu myndlistarverka sé einfaldlega sú að erfitt er að gera nákvæmar
eftirmyndir af sh'kum verkum þar sem aflir fagurfræðilegir eiginleikar þeirra koma
fram. Þannig er kannski hægt að framleiða eftirprentanir af Mónu Lísu eftir
Leonardo da Vinci, en eftirprentanirnar ná aldrei nákvæmlega sömu blæbrigð-
um á litum og sömu fíngerðu pensilstrokum og frummyndin hefur. fy/'slíkt væri
hins vegar hægt þá myndu myndlistarverk ekki gegna þessari sérstöðu. Imyndum
okkur t.d. að vísindamenn fyndu upp aðferð til að gera svo nákvæma eftirlíkingu
eingöngu miðað við nokkur mikilvæg listform, sem almennt eru viðurkennd, í því skyni að kanna
hugsanleg svör við spurningunni sem er viðfangsefni þessarar greinar.
* Sbr. Currie (1989), Currie (1998), Rohrbaugh (2005).
5 Sbr. t.d. Rohrbaugh (2005), bls. 242.