Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 114

112
Sigríður Þorgeirsdóttir
gagnrýnin á einberan raunvísindalegan skilning á náttúrulegum líkömum.28 Þessi
heimspeki líkamans hafnar því að líta á hann sem einberan hlut, en telur að hið
hludæga viðhorf til hans sé byggt á reynslu af líkama og aðstæðum.
Líkaminn sem náttúra
Með skilningi sínum á líkamanum leitast Nietzsche við að grafa undan tvíhyggju
um hug og líkama sem rakin er til Descartes. Hugur og líkami eru ekki andstæð-
ur, heldur tvö lög af dýrslegri náttúru okkar.29 Líkaminn er eining hugar og líkama
þar sem hugurinn er verkfæri líkamans. Verkfæri hugans eru „hin litla skynsemi“
sem hin „mikla skynsemi", líkaminn, notar. Líkaminn er sjálfið eða eins og segir í
Svo mæltiZarapústra: „Ábakvið hugsanirþínar ogtilfinningar [...] stendur vold-
ugur yfirboðari, ókunnur vitringur - sem heitir sjálf. I líkama þínum býr hann,
líkami þinn er hann.“30
Vitsmunirnir eiga sér ekki einasta rætur í líkamanum, heldur eru þeir einnig
af jörðu komnir.31 Þannig að það er lífið sem vilji til valds sem leiðir skynjun og
vitsmuni. Lífið er ferli gildismats. Skynjanir endurspegla vilja sem leggur mat
á hlutina. Skynjun beinist því að einhverju í samræmi við vilja eða langanir og
hvatir sem beina skynjun í ákveðna átt. Meðvitund um þessi ferli er samkvæmt
kenningu Nietzsches líkt og gljáskán, en undir henni eru dýpi hins viljandi eðlis
okkar.
Hinn meðvitaði líkami á rætur í forvitsmunalegum, foryrðanlegum lögum hins
lifandi h'kama. Það þarf vitsmuni til þess að greina þessi lög sem rætur hins með-
vitaða, en vitsmunirnir geta engu að síður aldrei fyllilega hent reiður á þeim þó að
unnt sé að skynja þær upp að einhverju marki. Líkaminn er að því leyti óaðgengi-
legur og óhöndlanlcgur vitsmununum og sem slíkur er hann hið for-persónulega
sjálf, það sem kemur á undan því sem er hið persónulega „ég“. Þetta er það sem
er sjálfinu „annað“. Eg-ið er gefið gegnum sjálfið í annarleika, sem ekki-ég (þ.
Nichtich).32 Þetta kemur í ljós í fyrirbærum þar sem hin lifandi náttúra birtist í h'k-
amlegum kenndum eins og sársauka, hvöt eða brennandi þörf. Okkur er tamt að
hugsa um sh'kar kenndir sem h'kamlegar vegna þess að þær eiga sér líffræðilegar
orsakir sem unnt er að greina með aðferðum og mælitækjum vísinda. Þegar við
finnum kenndir eigin líkama upphfum við þær sem náttúru okkar, og stundum
sem eitthvað íþyngjandi og framandi, eins og eitthvað sem hehist yfir okkur. Þetta
er framandi og eitthvað ófrávíkjanlegt sem hendir mann og maður upplifir þegar
28 Dæmi um þetta er sú staðreynd að elcki er unnt að skýra sumar gerðir líkamlegs sársauka á
vísindalegan hátt. Slíkur sársauki er skynjaður en óútskýranlegur. Hugmynd Nietzsches um
reynslu af líkamleika nýtist t.d. til að lýsa slíkum sársauka sem náttúruvísindaleg aðferð getur
ekki numið.
29 Um hugleiðingar Nietzsches um mennska og ómcnnska dýrslega náttúru sjá Vanessa Lemm,
Nietzscbc's Animal PhUosophy: Culture, Politics, and the Animality of the Human Bemg (New York:
Fordham University Press, 2009).
30 Friedrich Nietzsche, Svo mælti Zarapústra, 60.
31 Friedrich Nietzsche, Svo mœ/ti Zarapústra, 57-59.
32 Volker Cayza, „Natur“. Henning Ottman (ritstj.), Nietzsche Handhuch (Stuttgart: Metzler, 2000),
272.