Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 42

4o
Guðbjörg R. Jóhannesdóttir
um snýst fagurfræðileg upplifun um mat, skynjun, tilfinningar, ímyndunarafl og
hugsun.27 Hann viðurkennir þannig bæði þátt þekkingar og tilfinninga/skynjunar
og miðlar á milli vitrænna og skynrænna kenninga. Hepburn vill ekki útiloka þátt
þekkingar í fagurfræðilegri upplifun en hann hefur annars konar þekkingu í huga
en Carlson og hann ætlar henni líka annað hlutverk.
Samkvæmt Hepburn er ferli fagurfræðilegrar upplifunar þannig að fyrst kemur
upp í hugann sú þekking sem við teljum okkur hafa á viðfangi fagurfræðilegu
upplifunarinnar; hugsanir og fullyrðingar. Þessar hugsanir eru ekki endilega með-
vitaðar eða settar í orð á því augnabliki, þær eru tengdari tilfinningum og skynjun
en meðvitaðri rökhugsun. Stundum er hægt að tjá þessar hugsanir og tilfinningar
með orðum og rökum eftir á, eða í gegnum aðra miðla eins og tónlist eða mynd-
list sem margir telja að miðli þekkingu rétt eins og orðin. Kenning Hepburns er
því á vissan hátt vitræn, en í stað þess að færa rök fyrir að þekking sé frumskilyrði
fagurfræðilegrar upplifunar telur hann þekkingu frekar vera hluta a/upplifuninni.
Þekkingin getur bæði haft það hlutverk að hafa áhrif á tilfinningarnar og ímynd-
unaraflið og hún getur líka orðið niðurstaða upplifunarinnar frekar en upphaf
hennar. I grein sinni „Landslag og hið frumspekilega ímyndunarafl" fjallar hann
nánar um þennan þátt þekkingar í fagurfræðilegri upplifun; þegar upplifunin
leiðir til þekkingar á frumspekilegum hugmyndum um samband okkar við nátt-
úruna og alheiminn.
I huga Hepburns er fagurfræðileg upplifun „lagskipt"; hún nær yfir allt frá
upplifun á hinu einstaka til þess almenna: „frá því einstaka - klettum, steinum,
laufblöðum, skýjum, skuggum - til þess almenna, þess hvernig við skynjum heim-
inn í heild sinni“.28 Samkvæmt honum snýr fagurfræðileg upplifun í fyrsta lagi
að hreinni skynjun á litum, formum, hljóðum og lykt; í öðru lagi felst hún í að
hugtaka hlutina og setja í samhengi; í þriðja lagi felst hún í að skynja ákveðið and-
rúmsloft eða tilfinningu (t.d. að finnast ský vera ógnandi); og í fjórða lagi getur
fagurfræðileg upplifun falist í því að skynja hvernig hlutirnir eru „í raun og veru“.
Þetta gerist þegar við skynjum fegurð eða eiginleika sem virðast vísa í einhvern
stærri og meiri kraft sem okkur skortir orð eða skýr hugtök til þess að lýsa. Þetta
síðastnefnda „lag“ fagurfræðilegrar upplifunar kallar Hcpburn hið frumspekilega
ímyndunarafl sem hjálpar okkur að túlka og ákvarða eins konar heildarupplifun
af landslagi; að „túlka sem...“, eða „sjá sem...“. Þetta frumspekilega ímyndunarafl
hjálpar okkur að setja heildarreynsluna í samhengi,það snýr ekki að hinu einstaka
augnabliki eða eiginleika, heldur að hinu almenna andrúmslofti og þeim frum-
spekilegu hugleiðingum sem það vekur. Hið frumspekilega ímyndunarafl getur
birst á mismunandi hátt. Hepburn tekur dæmi af landslagsupplifun að snemms-
umri:
27 Cheryl Foster, Holmes Rolston og Ronald Moore leitast einnig við að sameina þætti vitrænna og
skynrænna kenninga. Sjá Foster: „Hie Narrative and the Ambient in Environmental Aesthetics“,
Moore: „Appreciating Natural Beauty as Natural" og Rolston: „Tlie Aesthetic Experience of
Forests" í The Aeslhelics of Natural Environments. Ritstýrt af A. Bcrleant og A. Carlson. 2004.
Broadview Press.
28 R.W. Hepburn. 2004. „Landscape and the Metaphysical Imagination" í The Aesthetics of Natural
Environments. Ritstýrt af A. Berleant og A. Carlson. Broadview Press. Bls 127.