Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 111

Nietzsche um líkamann sem náttúru
109
líkamann er tilraun til þess að setja báða þessa heima, huga og líkama, undir einn
hatt náttúrunnar sem skapandi afls, afls sem er innra með okkur og við getum
stýrt og virkjað, jafnframt því sem við erum á valdi þess er það setur okkur mörk
og heftir.
Aður en ég sný mér að því að gera nánari grein fyrir þessari líkamsheimspeki
verð ég að slá einn varnagla hvað nálgun mína á hana varðar. Eins og oft er til-
fellið með túlkanir á heimspeki Nietzsches þá er þetta túlkun sem gengur út
frá völdum þáttum og lítur fram hjá öðrum. Heimspeki Nietzsches er afrakstur
tilraunastarfsemi. I hugleiðingum sínum prófaði hann ýmsa möguleika sem leiddi
oft til þess að hann komst í mótsögn við sjálfan sig. Eg mun ekki gaumgæfa að
neinu marki þá þætti hugleiðinga hans sem kunna að vera í mótsögn við túlkun
mína. Ég held hins vegar ekki að andstæð viðhorf við þau sem ég geng út frá grafi
undan túlkun minni á hugmynd hans um h'kama sem náttúru. Það er einkum í
síðheimspeki hans sem ég leita fanga fyrir túlkun mína á h'kamanum sem nátt-
úrulegu fyrirbæri sem tekur til þess hvernig líkamsveran er bæði virk og óvirk,
með náttúruna á valdi sínu og á sama tíma á valdi hennar. Þessi hugmynd um
líkamann leiðir þegar upp er staðið til spurninga um jafnvægi mihi þess að stjórna
náttúrunni og að lúta henni. Að dómi Nietzsches veltur það að vera náttúrulegur
h'kami á því hvaða stefnu við tökum. Það er verkefni. Sú staðreynd að Nietzsche
staðsetur manninn sem líkama aftur í náttúrunni eins og hann staðhæfði sjálfur
gefúr tækifæri til að hugleiða ekki eingöngu okkar náttúru heldur samband okkar
við hana sem samband við okkur sjálf. Það er gríðarlega mikilvægt vegna þess að
það er að mínu mati upphafið á siðfræði skilnings okkar og viðhorfs til náttúr-
unnar sem fer út yfir það sem Nietzsche gat séð fyrir. Það er upphafsreitur fyrir
hugsun um lifaða náttúru okkar, eða „lífið sjálft sem sjálf og ekki viðfang rann-
sókna“.18 Vandamáhð með sérhverja natúralíska skýringu á líkama sem náttúru er
nefnilega að dómi Nietzsches að náttúran er skilin sem viðfang. Lífið er ekki hægt
að gera að viðfangi á sama smættandi og utanaðkomandi hátt og þegar við lítum
á. okkur sem náttúruleg og lifandi sjálf.19
Líkarninn sem staður heimspekilegs sannleika
Schopenhauer skildi einnig hvað það er mikil sjálfsblekking falin í því að telja að
unnt sé að líta líkamann gersamlega hlutlægum augum. Hann skrifaði að þegar
vísindamaðurinn heldur að hann sé hreint hugsandi sjálf sem getur rannsakað
h'kamann eins og hlut er hann ekkert annað en „vængjað englahöfúð án líkama".20
Vísindamaðurinn er af þessum heimi og mótar hann í krafti hugmynda sinna af
um líkamann með tillliti til spurninga um kyn og líkama. Sjá Kvenna megin (Reykjavík: Hið
íslenska bókmenntafélag, 2001).
,K Sjá Rosi Braidotti, Transpositions. On Nomadic Etbics (London: Polity, 2006), en hún fjallar um að
líta á lífið sem sjálf.
19 Sjá Elisabeth List, Grenzen der Verjugbarkeit. Die Technik, das Subjekt und das Lebendige (Wien:
Passagen Verlag, 2001).
20 Arthur Schopenhauer, Die Welt als Wille und Vorstellung I/i, §18, Zúrcher Ausgabe (Zúrich,
Diogenes, 1977), 142.