Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 84

82
Guðbjörg R. Jóhannesdóttir
fylgir upplifuninni af ósnortinni náttúru sú vitneskja að þessi náttúra er í mikilli
hættu: „Oll reynsla af náttúrunni er lituð af ógninni af því að vera ekki til, ótt-
anum við að náttúrufegurð verði að eilífú strokuð út, að okkar eigin tilvist, sem
tegund, muni enda“.24 En á sama tíma og við finnum til sh'krar sorgar finnum við
líka fyrir spennu og gleði yfir því að þessi fegurð sé þó enn til og að við séum hér
til að upplifa hana. Þessi fegurðarupplifún er algerlega á skjön við þá hugmynd
Kants að slík upplifún sé algerlega laus við tilfinningar og langanir, og gjörólík
hinni karllægu háleitu upplifún. Samkvæmt Mann leikur þessi fegurðarupplifún
mikilvægt hlutverk í upplifúninni af hinu náttúrulega háleita, þó að reynslan hefj -
ist á fegurð færist hún fljótt yfir á svið þess háleita vegna þess að náttúrufegurð
minnir okkur í dag á þá ógn sem steðjar að náttúrunni og okkur sjálfúm sem
náttúruverum. Niðurstaða Mann er því að skilin á milli fegurðar og hins háleita
eigi ekki lengur við; nýjar aðstæður og upplifanir kalla á nýjan skilning á þessum
hugtökum.
Johnson kemst að svipaðri niðurstöðu, hin fagurfræðilega þrá og tilfinning-
arnar sem henni fylgja skapa mismunandi fegurðarupplifanir:
Sumar tilfinningar sem fegurð vekur eru mjög nálægt beinni skynjun og
virðast næstum alveg lausar við þrár og langanir eins og Kant lýsti, þegar
við njótum upplifúnarinnar laus við allar langanir og kröfúr aðrar en hina
einföldu kröfú um „aftur“ þar sem við upplifúm kyrrláta ánægjuna af
endurtckningu og tilbrigðum. Mun minna kyrrlátar, mun æstari tilfinn-
ingar [sem fegurð vekur] eru gleði og sæla [...]. Aðrar upplifanir af hinu
fagra - sem hafa með þjáningu og sundrungu að gera - vekja með okkur
tilfinningar ókyrrðar og sorgar.25
Líkt og hjá Mann getur fegurð þannig á vissum stigum blandast hinni háleitu
reynslu þegar fegurðin sem við skynjum vekur hjá okkur tilfinningar sorgar og
ótta. SkiUn á milli hugtakanna tveggja mást þannig út þegar fegurðarhugtakinu
er gefin yfirgripsmeiri merking.
Þó að bæði Mann og Johnson gagnrýni hinn hefðbundna skilning Kants á
fegurð og hinu háleita, telja þau bæði að einn helsti kjarninn í kenningu hans um
fegurð feli í sér mjög mikilvæga hlið fegurðarhugtaksins. Hjá Kant er mikilvægur
þáttur í reynslunni af fegurð þörfin til þess að deila reynslunni með öðrum, við
erum jafnvel tilbúin til þess að rökræða og verja fegurðardóma okkar til þess að
sannfæra aðra um að deila þeim með okkur. Upphfúnin af fegurð opnar okkur
þannig fyrir þeirri hugsun að það er heimur fyrir utan sjálfið, heimur sem við
deilum með öðrum:
Til dæmis, ef ég er með vinum mínum úti í skógi og segi að mikilfeng-
legt eikartré sé fallegt, býst ég við því af hinum að þau „sjái hvað ég
24 Bonnie Mann. 2006. Women's Liberation and the Sub/ime: Feminism, Postmodemism, Environment.
Oxford University Press. Bls. 163.
25 Galen A.Johnson. 2009. 1he Retrievalof the Beautiful: Thinking Through Merleau-PontysAesthetics.
Evanston, Illinois: Northwestern University Press. Bls. 216-17.