Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 188

i86 Hlytiur Orri Stefánsson
i.i. Styrkur löngunar og uppjylling langana
I aðferð von Neumanns og Morgensterns felst sem sagt að við metum styrk lang-
ana út frá því hversu öflugt þær „toga í“ viðkomandi, sem við metum út frá því
sem hann er tilbúinn að gera - sér í lagi hversu mikla áhættu hann er tilbúinn að
taka — til að fá löngunum sinum fuflnægt. Það þýðir aftur á móti að við getum
ekkert ályktað um hversu vel kostur uppíyllir langanir einhvers út frá því hversu
sterk löngun hans í kostinn er (jafnvel þótt um íullkomlega skynsaman og upp-
lýstan einstakflng sé að ræða). Með öðrum orðum er eklu beint samband á milli
þess gildis sem nytjafall einstaklings gefur tilteknum kosti og þess hversu vel
kosturinn uppfýllir langanir hans, eins og sumir hafa viljað meina.16 Jafnvel þótt
svo vilji t.d. til að tiltekinn kostur, X, fullnægi löngunum einstakflngs / jafn vel og
kostur Y fuflnægir löngunum einstaklings j, gefur það eitt og sér enga ástæðu til
að ætla að i sé tilbúinn að taka sambærilega áhættu til að X verði að veruleika og
j er tilbúinn að taka til að Yverði að veruleika. Enda fer það hvað skynsamur ein-
staklingur er tilbúinn að gera til að fá löngun sinni í tiltekinn kost fullnægt ekki
eftir því hversu vel kosturinn fiillnægir löngunum hans, heldur eftir því hvernig
hann metur kostinn í samanburði við aðra kosti sem standa honum til boða - þ.e.
hversu mikið betri hann áfl'tur kostinn vera.17
Fyrir raunhyggjumenn sem aðhyflast þá kenningu að velferð felist í uppfyll-
ingu langana veldur það miklum vandræðum að ekki sé beint samband á milli
þess hvaða gildi nytjafall einstaklings gefur kosti og þess hversu vel kosturinn
uppfyliir langanir hans. (Ennfremur grefur þessi niðurstaða undan nýlegri tilraun
til að bera saman nytjar ólíkra einstaklinga, eins og ég ræði í kafla 2.3.) Því þótt
til sé vel útfærð leið til að mæla hve mikið einstakflng langar í einn kost fremur
en aðra kosti, nefnilega aðferð von Neumanns og Morgensterns, hefur engin til-
raun mér vitanlega verið gerð til að þróa aðferð til að mæla hversu vel tiltekinn
kostur uppfyllir langanir einstaklings. Ef við viljum engu að síður halda fast í
þá kenningu að velferð sé ákvörðuð af samspili langana einstakflngs og skipan
heimsins, stöndum við því frammi fyrir eftirfarandi vali. Annaðhvort segjum við
að velferð einstakflngs feflst í (a) því hversu vel heimurinn — þ.e. allt umhverfi
og eiginleikar einstakflngsins - uppfylflr langanir hans, eða (b) því hversu sterkt
viðkomandi langar til að heimurinn sé einmitt eins og hann er frekar en einhvern
veginn öðruvísi. Þótt túlkun (a) komist kannski nær því sem við alla jafna eigum
við með „velferð", virðist ljóst að aðeins túlkun (b) samrýmist þeirri hugsun sem
kosti, út frá vali hans, er ekki þar með sagt að við getum smœttaö langanir og mat hans á kostum í
val hans, eins og raunin væri ef „i vill X“ vísaði ekki til neins annars en raunverulegs eða ímyndaðs
vals i. Ef við aðhyllumst slíka smættarhyggju felst ekkert skýringargildi í setningunni „i valdi X
af því að hann vildi það“ umfram það sem felst í setningunni „i valdi X“. En vissulega felst meira
skýringargildi í því að segja að einhver valdi eitthvað af því að hann vildi það, því þá höfum við að
minnsta kosti skýrt að valið stafaði ekki af misskilningi. (Hins vegar felst að sjálfsögðu takmarkað
skýringargildi í því að scgja „i valdi X af því að hann vildi það“, því að við gætum líka viljað vita
hvers vegna viðkomandi vildi X.)
16 Sjá t.d. Daniel M. Hausman, „Tlie Impossibility of Interpersonal Utility Comparisons“,MiWi04
(1995). Einnig er algengt, en þó ekki algilt, að í inngangsritum í hagfræði sé jöfnum höndum talað
um nytjar sem mælikvarða á hversu vel kostur uppfyllir langanir cinhvers og hversu mikið liann
langar í kostinn.
17 Richard Bradley, „Comparing Evaluations“, Proceedings of the Aristotelian Society 108 (2008), 97.