Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Blaðsíða 12

JÓHANN SÆMUNDSSON
og flóðu allir í tárum, þegar sorgleg amk komu fyrir. Sérstakir menn
léku hlutverk hinna listfróðu og voru nefndir connaisseurs. Það voru hæg-
látir, virðulegir menn, sem kinkuðu kolli við og vúð og sögðu: Frábært,
stórkostlegt, skáld af guðs náð, og ámóta hrósyrði. Loks voru svonefhd-
ir chatouilleurs (kitlendur), sem gengu um á milli þátta og töluðu hátt um
hrifhingu sína yfir dásemdum listaverksins.
Þessi aðferð þótti ekki viðeigandi til lengdar. Hún þótti ekki vænleg til
að þroska listasmekk almennings og lyfta honum á æðra stig. Félagið var
því fljótlega bannað. En efrir það þótri fólki ekki nærri eins gaman að fara
í leikhús og áður. Olga tilfinninganna hafði hjaðnað. Nú sat þama fólk,
sem varð að gera það upp við sjálft sig, hvenær það ætti að klappa, hlæja,
gráta. Hin örugga forusta var horfin, og ýmsir óskuðu að fá félagið leyst
úr banni, þótt þeir vissu, hvernig allt var í pottinn búið.
Þetta félag lét sig engu skipta, hvernig leikritin voru, er það tók að sér
að afla lýðhylli. Það tók fé af rithöfundunum fýmir ómak sitt, en af sinni
hálfu tókst það á hendur að skapa þjóðhollt almenningálit og sannfæra
leikhússgesti um, að það væri góð list, sem á boðstólum var. Starfsemi
þess var skipulögð þannig, að þetta tókst um allan fjölda manna. Félagið
beitti ekki listfræðslu eða neinum hlutlægum aðferðum til að ná marki
sínu. Markmið þess var ekki að skapa heilbrigt almenningsálit, heldur að
koma af stað múgsefjun og skapa hliðhollt almenningálit með því móti.
Starfsaðferðir þess voru einfaldar og líklegar til árangurs. Með þeirri
verkaskiptingu, sem að framan var getið, var séð fyrir því, að einstakling-
amir fengju ekki tóm til að hugsa sjálfír, kryfja til mergjar og mynda sér
skoðun sem einstaklingar. Dómurinn var kveðinn upp fyrir fram, fólkið
þurfti ekki annað en taka undir. Þegar lófatak, hlátur eða grátur hljóm-
aði um salinn, var ýtt við frumstæðum hvötum fólksins, einstaklingarnir
máðust út, en mnnu með ástríðuþunga inn í hópsálina.
Hér er ekki minnzt á þetta félag af því, að það sé neitt sérstakt fyrir-
brigði í veraldarsögunni, heldur vegna þess, að það er dálítil spegihmmd
af því, sem ætíð hefur verið að gerast í heimimun, ffá því að mennirnir
fóm að lifa í samfélagi. Markmið þess var skoðanasmíði. Það setti fórn-
arlömb sín í andlegt steypumót, þar sem hamrað var á þeim. Það sann-
færði menn með leiktjöldum, hvað sem vemleikanum leið, og beitti til
þess töluverðri sálfræðilegri tækni á skipulegan hátt.
Tæknin, sem beitt er til sálnaveiði, hefur tekið töluverðum breyting-
um síðasta mannsaldurinn, eftir því sem þekking á sálarlífi manna hefur
io