Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Page 19

UM ÁRÓÐUR
í huganum. Með þessu móti getur ýmislegt áunnizt. Þetta getur verið að-
ferð til að venja fólk á að álykta per analogiam, þ.e.a.s.út frá samlíkingum.
Huga þess er beint inn á ákveðna braut, t.d. með því að minna á atburði,
ræður eða blaðaskrif. Þá er varpað ffam spurningu og fólkið látið botna
vísuna sjálft. Oft er það þá unnið, að fólkið er farið að taka undir sjálft
með áróðursmanninum og dæma andstæðingixm. Ef áheyrendur gefa
annað svar í huganum en ætlazt hefur verið tdl, verður þeim enn minni-
stæðara svar áróðursmannsins og útlistanir en ella mtmdi. Fyrir bragðið
verður áróðurinn áhrifaríkari en ef fluttur væri í beinni frásögn, án
spurninga.
Gerum ráð fyrir, að spurt væri t.d., hvaða maður það væri, sem hefði
safnað að sér mönnum og krafizt af þeim hollustu, ella léti hann drepa
hina beztu þeirra. Þeir hefðu látdð kúgast að vísu, en hann hefði þó tek-
ið sonu þeirra og nánustu vandamenn sem gísla til tryggingar því, að þeir
héldu trúnað við sig. Nú á tímum mundu áreiðanlega flestir svara, að
þetta hafi verið Adolf Hider, Quisling eða einhver slíkur. Menn mundu
álykta út ffá fréttum um atburði líðandi stundar. Það er mjög ólíklegt, að
nokkur mtrndi svara, að þetta hefði getað verið Ólafur konungur
Tryggvason, er hann kristnaði Þrændur. Gerum ráð fyrir, að spurt væri,
hver það hefði verið, er sóttd að stað einum og hafði með sér tignan gísl
úr hópi óvinanna og boðaði þeim, að hann mundi hafa gísl þennan
ffemstan, svo að hann félli fyrstur fyrir skotunum, ef óvinurinn gæfist
ekki upp. Sjálfsagt mundi svarið verða líkt og áður. Fæstir mundu hugsa
til Jóns Arasonar, er hann sótti að Skálholtsstað með Martein biskup Ein-
arsson sem gísl.
Þessi dæmi eru tekin af handahófi til að sýna, hve hætt er við, að fólk
álykti út ffá samanburði, sem gerður er í skyndingu með hliðsjón af nær-
tækum dæmum, og hversu auðvelt er að leiða fólk út á villigötur í þess-
um efnum, ef áróðri er beitt til þess.
Sköpunarhvötin er oft notuð sem farvegur fyrir áróður. Henni fylgir
tilfinning um sköpunarmátt, sem ýtir undir sjálfshafhinguna. Þetta vopn
er t.d. mjög sterkt í þýzkum og rússneskum áróðri. Stórkostleg mann-
virki verka sannfærandi á fjöldann, verkin beinlínis tala til hans. Þetta
vopn er raunar notað alls staðar. T.d. gera allir stjómmálaflokkar sér
mikið far um að telja upp og minna á, hvað þeir hafi gert fyrir fólkið og
hvað þeir ætli að gera. Dæmin eru nærtæk.
Aróðursmenn leggja oft mikið kapp á að gera andstæðinga sína hlægi-
i7