Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Blaðsíða 186

MORRIS WEITZ
annað en vísað til sögu fagurfræðinnar sjálfrar ættum við að hugsa okkar
gang. Astæðan er sú, að þrátt fyrir fjöldann allan af kemúngum, virðumst
við engu nær takmarki okkar nú en á tímum Platons. Sérhver öld, sér-
hver listastefna, sérhver listheimspeki, reynir æ ofan í æ að koma fram
með einhverja ákveðna hugm\rnd sem víkur svo fyrir nýrri eða endur-
skoðaðri kenningu, sem á að minnsta kosti að hluta til rætur að rekja til
þess að fyrri fræðikenningu hefur verið hafnað. Jafhvel enn þann dag í
dag binda næstum allir sem hafa áhuga á fagurfræðilegum efnum vonir
við að rétt kenning um list muni koma ffarn. Við þurfum ekki annað en
glugga í þær fjölmörgu nýju bækur um list sem bjóða upp á nýjar skil-
greiningar, eða í innlendar kennslubækur og safnrit til að sjá hve fræði-
kenningar um listina þykja skipta miklu máli.
I þessari ritgerð hyggst ég bera fram ffávísunartillögu á þetta viðfangs-
efni. Eg hyggst sýna fram á að kenning - í sinni hefðbundnu merkingu -
muni aldrei geta kornið fram í fagurfræði og að okkur væri nær, sem
heimspekingum, að leggja tdl hliðar spurninguna „Hvert er eðli listarinn-
ar?“ og taka í staðinn fyrir aðrar spurningar, þar sein svörin munu færa
okkur allan þann skilning á list sem kostur er á. Eg hyggst sýna fram á að
vandkvæði ffæðikenninganna stafi ekki frnst og ffemst af neinum eðlileg-
um vanda, eins og t.d. þeim að listin sé svo flókið fyrirbæri, sem ráða
mætti fram úr með ffekari könnun og rannsóknum. Meginvandkvæðin
stafa öllu fremur af grundvallarmisskilningi á list. Kenningar í fagurfræði
- allar með tölu - eru í grundvallaratriðum rangar þegar þær halda því
fram að rétt ffæðikenning sé möguleg. Astæðan er sú að þær brjóta með
afdrifaríkum hætti í bága við rökffæðilegt samhengi hugtaksins list. Meg-
inatriðið í málflutningi þeirra, að „list“ megi binda í eðlisskilgreiningu
eða einhverja aðra tegund sannrar skilgreiningar, er rangt. Tilraunin til
að uppgötva nauðsynlega og nægilega eiginleika listarinnar er rökffæði-
lega ómöguleg af þeirri einföldu ástæðu að slíkt mengi, og þar af leiðandi
slík formúla um það, mun aldrei geta komið ffam. Listin, eins og rök-
fræðilegt samhengi hugtaksins sýnir, hefur ekkert mengi nauðsynlegra
og nægilegra eiginleika; af þ\ú leiðir að kenning um það er rökfræðilega
ómöguleg og ekki bara vandfundin í reyndinni. Fagurfræðikenningar
reyna að skilgreina það sem ekki er hægt að skilg'reina í réttri merkingu
þess orðs. En þegar ég legg til að fagurfræðikenningum verði vísað frá
hyggst ég ekki draga þá ályktun, eins og of margir aðrir hafa gert, að rök-
villur þeirra geri þær merkingarlausar eða einskis virði. Þvert á móti vil
184