Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Blaðsíða 65

Gauti Rristmannsson
Af heimsveldum auðmagns og almúga
og rothöggi hnattvæðingar
Der Satz vom Grund ist eine Aussage iiber das Seiende
Martin Heidegger
Kommúnismi og kapítalismi
Tvær stefnur sem á yfirborðinu hafa táknað hinar stóru andstæður tutt-
ugustu aldar. Á hinn bóginn eru þær vitanlega náskyldar, svo skyldar að
segja má að án kapítalismans hefði aldrei orðið neinn kommúnismi og að
án kommúnismans hefði kapítalisminn gengið af okkur öllum dauðum
miklu fyrr en hann mun á endanum gera. Það var kannski kommún-
isminn sem bjargaði kapítalismanum frá hinni innbyggðu sjálfstortím-
ingarhvöt sinni á nítjándu og tuttugustu öld. An hinnar skörpu greining-
ar Karls Marx á gangverki kapítalismans hefðu vafalaust margir agnúar
kannski aldrei verið af teknir. Um leið byggði greining Marx á kenning-
um Adams Smiths og þróaði þær og það er einmitt þar sem skyldleikinn
verður til, ekki síst í framkvæmd hinnar marxísku hugsunar í kommún-
istaríkjum 20. aldar.
Það má kannski vísa í kenningar mannfræðingsins franska Renés Gir-
ards til að styðja þetta; hann telur að menn, skáld og þjóðfélög skapi sér
eigið sjálf með því að líkja efdr öðrum sem þeir í raun skapa um leið
einnig, að efdrlíkingarþráin, sem hann nefnir svo, sé ein hin sterkasta
sem fyrirfinnst og að hún sé aldrei sterkari en þegar menn eiga við and-
stæðing sem er um leið keppinautur. Samkeppni við keppinauta gerir
menn, fyrirtæki og samfélög æ líkari, þetta er staðhæfing sem ég held að
63