Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Blaðsíða 41

PRÚTT EÐA RÖK OG RÉTTLÆTI
ekki skuli misrmma fólki er að sönmi nokkuð viðsjál. Bindandi ákvarðan-
ir sem varða hagsmuni fólks mismuna yfirleitt þeim sem málið varðar
með einhverjum hætti. Það þarf því að gera greinarmun á réttmætri mis-
mrmun og ranglátri og það er ekki síst hér sem forsvarsmenn rök-
ræðulýðræðisins hafa sótt í réttlætdshugmyndir Johns Rawls og samræðu-
siðfræði Jiirgens Habermas.
Einn af brautryðjendum hugmyndarinnar um rökræðulýðræði er
bandaríski heimspekingurinn Joshua Cohen. Cohen sækir margt í smiðju
Johns Rawls og meðal annars þá hugmynd að ríkið sé samvinnuvettvang-
ur borgaranna þar sem markmiðið er velferð allra. En ríkið, ýmist í formi
löggjafarvalds, framkvæmdarvalds eða dómsvalds, er Kka gerandi í þess-
ari samvinnu; það er ríkisvaldið sem tekur bindandi ákvarðanir og hefur
einkaleyfi á valdbeitingu tdl að framfýlgja þeim. En þá vaknar sú spurn-
ing með hvaða hætti ríkisvaldinu leyfist að taka slíkar ákvarðanir, þ.e.
hvenær valdbeitdng ríkisins sé réttmæt. Svar Cohens, sem hann sækir í
réttlætishugmyndir Rawls, er að slík valdbeiting verði að vera í samræmi
við grundvallarforsendu um jöfnuð þegnanna, nefnilega þá forsendu að
allir þegnamir séu frjálsir og jafnir með tilhti tdl réttdnda og verðleika. Til
samanburðar hvílir prúttlýðræði Dahls á þeirri forsendu að hagsmuni
allra skuh meta jafnt.
Sé ríkið samvinnuvettvangur þegnanna í leit sinni að farsælu lífi er
einnig lögð sú skylda á herðar ríkinu að það geri ekdd upp á milli óhkra
leiða sem þegnamir vilja fara í leit sinni að þessu markmiði, svo framar-
lega sem þessar leiðir séu sanngjamar gagnvart öðmm. Ríki sem mis-
munaði þegnunum með shkum hættd gætd ekki talist samvinnuvettvangur
þegnanna heldur væri það tæki sumra til að vinna eigin lífssýn fýlgi á
kosmað annama.
I prúttlýðræði Dahls má greina hugmynd um sameiginleg gæði en þau
gæði em hvorki mjög bitastæð né fullkomlega almenn. Dahl verður að
sætta sig við að þetta séu gæði „nógu margra“. I rökræðulýðræðinu er
þessu á annan veg farið. Þar liggur hugmynd um sameiginleg gæði til
grundvallar þar sem htdð er á rfldð sem samvinnuvettvang og þessi gæði
era ekki bara gæði „nógu margra“ heldur gæði allra sanngjamra einstak-
linga. Og þessi gæði era ekki einungis bundin við stofnanir og ferli sem
stuðla að almennri velferð heldur varða þau grundvallarréttindi þegn-
anna og þar með brýnustu hagsmuni þeirra. Hin sameiginlegu gæði rök-
ræðulýðræðisins byggjast ekki á tdltekinni hugmynd um hið góða líf, eins
39