Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Blaðsíða 29

AROÐUR I HINUM BESTA HEIMI
Og það síðastnefhda er álitið alvarlegast af öllu.
Frelsið sem Frakkar höfðu hæst um á árunum kringum 1789 hefur
sjaldnast gengið til einstaklinganna. Ríkið lagði hramminn á vænan hluta
af því og deildi milli ráðuneyta sem fengu meðal annars það hlutverk að
halda fólki í skeþum. Mermtun í skólum og öðrum slíkum stofhunum
byggðist að nokkru leyti á því sem kalla mætti jákvæðan áróður til að
æskumenn hefðu æsldlegar viðmiðanir, en sá áróður var samt aldrei
hugsaður nema til bráðabirgða. Eftir það átti dómgreind hins fullorðna
að taka við. Einhvem veginn minnti þetta á forsjárhlutverk kirkjunnar og
bauð þeirri hættu heim að hugmyndir stirðnuðu, enda hefur það ekki far-
ið framhjá neinum að ráðamenn tala um að varðveita menningu liðinna
kynslóða eins og hún sé safhgripur, en ekki afl sem stöðugt þarf að blása
lífi í. Það viðhorf, sem auðvitað ríkir meðal fleiri en ráðamanna, að
menning sé gripur sem eigi heima bakvið skothelt gler, leiðir til stöðn-
unar. Andleg stöðnun hentar stjórnvöldum einkar vel, hún gerir það að
verkum að margt verður fyrirsjáanlegt og það hefur í för með sér að auð-
veldara verður að halda fólki á mottunni. Hættan er hins vegar sú að
maður lendi í spennitreyju sem hægara er í að fara en úr að komast.
Hafi lærifeður kirkjunnar haft umsjón með dyggðinni áður fyrr, em
það lærimeistarar vísindanna sem sjá um hana núna. Hafi þeim fyrr-
nefndu tekist að lyfta andanum upp í hæðir bogahvelfinga eða yfir hvolf-
þökin, situr hinn sami andi um þessar mundir pikkfastur í líkamanum
sem er upphaf alls og endir. Það er því talsverður munur á, þegar dyggð-
in er annars vegar, hvort lærifeður kirkju eða vísinda sitja við stjórnvöl-
inn.
En samt er dyggðin söm við sig.
Aður hefur verið drepið á að börn séu getin í synd líkt og fyrrum.
Meinlæti er einnig stundað. Menn ganga á líkamann með því að neita sér
um mat. I stað þess að stunda sjálfspíningar upp á trúarlega vísu með
písk, hamast þeir í sölum sem taka pyntingarsölum Rannsóknarréttarins
spænska langt fram hvað tækjakost varðar. Að því búnu leggjast þeir ekki
á bæn saman, í mesta lagi að farið er saman í sturtu. Engin þörf er leng-
ur á einangruðum klaustrum með klefum, menn eru hvort eð er alltaf
einir, í bílum sínum, vinnunni, eldhúsinu og tækjasölunum. Aður fyrr
unnu þeir saman, en með nýrri tækni vinnur hver og einn við sína mask-
ínu, hvort sem hún heitir tölva eða einhverju öðru nafhi.
Allt þetta meinlæti stuðlar ekki að fegurð sálarinnar, eins og áður var,
27