Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2005, Blaðsíða 24
KRISTÍN LOFTSDÓTTIR
sigurvænleg og sem saga framfara og íramþróunar. Hér má rninna á að
heimsvaldastefuan er samofin sögu og sjálfsmynd Evrópubúa en ekki fyr-
irbæri sem átti sér stað eingöngu einhvers staðar amiars staðar.
Eg hef áður fjallað um birtingarm\ndir Afrfku í Skírni á 19. öld og þá
lagt áherslu á þær ímyndir sem þar birtust sem þræði í sjálfsmyndarsköp-
un Islendinga á þessum tíma. í þessari grein skoða ég nánar kynjaðar
ímyndir Afríku eins og þær birtast í nokkrum riturn þessarar aldar á Is-
landi.4 5 I textunum endurspeglast hvort ueggja kynjuð sýn á fólk í Afríku
og kynjað umhverfi þess sem skrifar textann. Hér verður vísað til tíma-
rita, uppffæðslurita og ferðabóka og nokkrir textar Skímis athugaðir
nánar út frá áherslu þeirra á kjmjamyndir karlmennsku og framfara. Val
mitt á ritum og textum er að mörgu leyti handahófskennt og því er þessi
umfjöllun um viðfangsefnið ekki tæmandi. Textarnir sem ég skoðaði eru
einnig óhkir að lengd og gerð. Tímarit eins og Skírnir og Islenzk Sagna-
blöð birtu samtíma frásagnir af atburðum í álfunni, á rneðan uppfræðslu-
bækur margs konar, eins og Landskipunaifræði Gunnlaugs Oddssonar
(1821) reyndu að flokka og skilja fjölbreytileika manneskjunnarb Ferða-
sögur eins og Ferðasaga Arna Magnússonar frá Geitastekk 1753—1797, fela
hins vegar í sér frásögn í fyrstu persónu þar sem reynsla og upplifun
ákveðins einstaklings er í forgrunni.
Söguleg greining Michels Foucault á Hnferði sýnir hvernig því var
stjórnað, það afmarkað og „normaliserað“ í gegnmn margvíslega orð-
ræðu sem snerti ólíka þætti þess.6 Orðræða um Afríku og Afríkubúa á 19.
öld var að sama skapi margræð og sneri að mörgum þáttum afrísks sam-
félags, einstaklinga og mnhverfis. Líkami fólks af afrískum upprana var
viðfangsefhi lækna og fræðimanna, kenningar félagsvísinda útskýrðu fé-
lagslega og menningarlega vanþróun samfélaga álfunnar, kenningar mn
4 Þessi umfjöllun er hluti af stærra verkefni „ímyndir Afríku á íslandi,“ og skoðar
ímyndir af Afríku á Islandi sögulega og í samtímanum. Verkefnið hefur verið spTkt
af Rannís, Rannsóknarsjóði Háskóla íslands og Aðstoðarmannasjóði Háskóla ís-
lands árin 2002, 2003 og 2004. í tengslum við verkefnið skoðaði ég umfjöllun ís-
lenskra tímarita (t.d. Skírnis og Mmnisverðra tíðinda), bóka og uppfræðslurita. Eg
byggi þessa grein að hluta til á fyrirlestri fluttum í ÚTÍrlestraröð Sagnfræðingafélags
íslands, „Hvað er (um)heimur?“ þann 6. janúar 2004.
5 Gunnlaugur Oddsson og Grímur Jóhannsson, Ahnam landskipunarfraði, Kaup-
mannahöfh: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1821.
6 Michel Foucault, Tbe Histoiy of Sexuality: An Introduction, Volume I, þýð. Robert
Hurley. New York: Vintage Books, 1990 (1978).