Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2005, Side 27

BLÁIR MENN OG EYKONAN ÍSLAND
áherslu á að skoða þessar ímyndir sem leið fyrir íslenska karlmenn til að
samsama sig við aðra evrópska karlmenn sem andhverfu við Affíku.
Þrátt fyrir að umfjöllun mín hér snúi ekki beint að þjóðernishyggju
sem slíkri, hefur mér þótt gagnlegt að styðjast -vdð umfjöllun fræðimanna
um þjóðemishyggju og þá sérstaklega gagnrýni femínista á fyrri nálgan-
ir.16 Þar byggi ég meðal annars á innsýn Sigríðar Matthíasdóttur á hina
karllægu þætti í íslensku þjóðerni. Sigríður bendir á að hið íslenska sjálf
á tímum þjóðemisvakningar í upphafi 20. aldar er „karlmannlegt sjálf1
og einkennist af þáttum sem hafa verið eignaðir karlmönnum, svo sem
skynsemi og rökvísi.1/ Eg afinarka greininguna á textunum við ímyndir
afrískra kvenna í nokkrum ferðasögum og ímyndir evrópskra karla og
kverma í tengslum við umþöllun um Afríku eins og hún birtist í tveimur
heftum Skímis. Eins og mun koma í ljós era evrópskar konur að mestu
ósýnilegar í þeim textum sem em skoðaðir náið en telja má að það end-
urspegli hlutverk Afríku sem rými karla og karlmennsku fyrir Evrópu-
búa. Fyrst verður gefið stutt yfirlit yfir gagnrýni femínista á kynjaða
slagsíðu í umijöllun fræðimanna um þjóðernishyggju. Sú gagnrýni dreg-
ur athygli að mikilvægi þess að skoða orðræður um „sjálf' og „aðra“ sem
kynjaðar birtingarmyndir, og athuga jafhframt hvernig slíkar orðræður
endurspegla ólíka mótun sjálfsverunnar í gegnum þjóðernishyggju. Þá
verður hugað að almennum atriðum hvað varðar ímyndir Affíku á 19.
öld og bent á nokkuð einhliða áherslu rita á þessum tíma á framandleika
og dökkan litarhátt fólks í Afríku. Eg legg þó áherslu á að slík orðræða
var aldrei fullkomlega einróma heldur fengu mismunandi þjóðernishóp-
ar oft óKk hlutverk og einkenni innan hennar. Síðan mun ég greina kynj-
aðar birtingarmyndir affískra kvenna og evrópskra karla í nokkmm ís-
lenskum textum og tengingu ímynda þeirra síðarnefhdu við vaxandi
þjóðemishyggju í Evrópu. Næstum allir textarnir em skrifaðir af karl-
mönnum en það endurspeglar stöðu kvenna og karla á Islandi á 19. öld.
Ég legg áherslu á þetta kynjaða eðli textanna og hvernig úr því megi lesa
viðhorf ákveðins hluta samfélagsins.
16 M. L. Pratt, „Women, Literature and National Brotherhood,“ Wrnien, Czilture, and
Politics in Latin America: Seminar om Feminism and Culture in Latin America, ritstj.
Emilie Bergmann o.fl., Berkeley: University of Califorma Press, 1990, bls. 48-73;
Nira Yuval-Davis, Gender and Nation, London: Sage Pubhcations, 1997.
17 Sigríður Matthíasdóttdr, „Þjóðemi og karlmennska á Islandi við upphaf 20. aldar,“
Þjóðemi íptísund ár?, bls. 121.
25