Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 16

fÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Hvít og rauð blóðkorn
I ÞETTA SINNIÐ MUN VERÐA FJALLAÐ UM
nafngiftir á hvítum og rauðum blóðkornum.
Iðorðasafnið greinir frá því að
leukocyte og white blood cell megi kalla hvítkorn,
hvítfrumu eða hvítt blóðkorn. Red blood cell og
erythrocyte má kalla rauðkorn eða rautt blóðkorn.
í íslenskum læknisfræðiheitum Guðmundar
Hannessonar eru leukocytae kallaðar hvítar blóð-
frumur eða hvítfrumur, en erythrocytae nefnast
þar blóðtölur eða rauð blóðkorn. Læknisfræði-
orðabók Blakistons segir fræðiheitið leukocyte
komið úr grísku, þar sem leukos þýði hvítur eða
litlaus og kytos þýði fruma. Erythrocyte er einnig
komið úr grísku, þar sem erythros þýðir rauður.
Hvítkorn, rauðkorn
Orðið blóðkorn, í merkingunni fruma í blóði, er
sennilega alveg fast í málinu, enda skýrt og þjált.
Orðin hvítkorn og rauðkorn eru mun minna notuð,
og fyrst og fremst í samsetningum, til dæmis rauð-
kornafæð (erythropenia) eða hvítkornaríki (leuko-
cytosis). í íðorðasafninu er leukocytosis reyndar þýtt
sem hvítfrumnafjölgun, en undirrituðum finnst orð-
myndin hvítkornaríki mun heppilegri.
Gríski orðhlutinn -osis er oftast notaður um
ástand, samanber amyloidosis og carcinomatosis,
en fjölgun er ekki ástand heldur breyting á ástandi.
Ríki gæti verið stytting á ríkidæmi og táknar þá
auðveldlega það ástand, sem fram kemur eftir
fjölgun. Fæð er á sama hátt ástand, en fækkun er
sú breyting sem leiðir til fæðar.
Samnefni
í daglegu tali fer vel á því að nota heitin rauð blóð-
korn og hvít blóðkorn, enda skilja bæði leikir og
lærðir hvað við er átt. Hugsanlegt er einnig að orðin
rauðkorn og hvítkorn geti orðið læknum töm og náð
að festast í málinu og vissulega fara þau vel í samsetn-
ingum og í ritmáli. Orðið blóðtala er að sumu leyti
gott orð. Auðsæ er líkingin við tölu á flík, en hætt er
við að fleirtalan blóðtölur geti valdið ruglingi. Orðin
rauðfruina og hvítfruma eru einnig góð sem heiti á
blóðkornum og mætti nota sem samnefni (synonym)
til að auka fjölbreytni í orðavali. Hins vegar er það
yfirlýst stefna Orðanefndarinnar að hverju erlendu
fræðiheiti samsvari einungis eitt íslenskt heiti.
Kyrningar
Þegar kemur að tegundum og undirtegundum hvítra
blóðkorna er vandinn meiri. Lítum fyrst á heiti þeirra
blóðfrumna sem granulocytae kallast. íðorðasafnið
gefur upp orðið kyrningar, en Læknisfræðiheiti G.H.
nefna þær kornafrumur, kyrnikorn eða kyrninga.
Við smásjárskoðun þekkjast fullþroska kyrningar
af kornóttu umfrymi og sneplóttum kjarna. Þeim
hefur frá fornu fari verið skipt í undirflokka eftir
litunarviðbrögðum frymiskornanna. Þær frumur,
sem binda basíska liti í frymiskornunun, eru því
kallaðar granulocytae basophilicae, þær sem binda
súra liti kallast granulocytae acidophilicae eða
granulocytae eosinophilicac og þær sem hvorki
binda basíska né súra liti kallast granulocytae
neutrophilicae. Á læknaslangri heita þær basófílar,
eósínófílar og njútró-, nojtró- eða nevtrófílar. Ið-
orðasafnið gefur hins vegar upp heitin lútfíkill,
eósínfíkill og hlutleysiskyrningur, en G.H. þýðir
lýsingarorðin basophil sem lútsólginn, acidophil
sem sýrusólginn og eosinophil sem eósínsólginn. í
uppkasti Orðanefndar að íslenskri þýðingu á
Nomina Histologica koma fyrir þýðingarnar lút-,
sýru- eða eósínkœr eða -sœkinn. Ekkert af þessu
leiðir til þjálla samsetninga, sem henta í daglegu
starfi. Framhald í næsta blaði.
FL 1990; 8(4); 4
Kyrningur
Kyrningur er vafalítið gott heiti á
granulocytus ef það er frátekið til þeirra
nota. Vissulega kæmi einnig til greina að
hafa orðið kyrningur almennara og nota það um allar
kornóttar frumur. Síðan mætti velja samsett orð fyrir
kornótt hvítkorn, til dæmis hvítkyrningur eða
blóðkyrningur. Heppilegra er þó að velja stutt og þjál
heiti á algeng fyrirbæri. Kymingur getur farið vel í
samsetningum þegar verið er að nefna undirtegundir
hvítkornanna, til dæmis getur granulocytus
eosinophilicus heitið rauðkyrningur, vegna
kornanna sem litast sterkrauð með eósíni, og
granulocytus basophilicus gæti þá heitið blákyrn-
ingur, á sama hátt dregið af sterkbláum lit frymis-
kornanna eftir litun. Sýrusœkinn kyrningur og lút-
sœkinn kyrningur eru hins vegar stirðlegar samsetn-
ingar, sem vafalítið munu ekki ná mikilli útbreiðslu.
Sýrukyrningur og lútkymingur eru óheppileg orð,
16 Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87