Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Qupperneq 57

IÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Alexia er af grískum uppruna, a- er neitandi
forskeyti og lexis merkir orð eða setning. Hug-
takið er skilgreint þannig að á skorti um skilning á
rituðum orðum og rituðu máli. Algengasta ís-
lenska þýðingin nrun vera lesblinda. íðorðasafnið
gefur reyndar einnig upp lesstol og lesblindni.
Thymia finnst ekki í íðorðasafninu, en er einnig
komið úr grísku. Skýringu á uppruna þess er að
finna í læknisfræðiorðabók Stedmans, en orðið
thymos var notað um hug eða hjarta sem aðsetur
sterkra tilfinninga eða ástríðna. Orðabók Blak-
istons skýrir frá því að thymia sé notað til að tákna
hugarástand.
Eftir langt og skemmtilegt samtal kom okkur
Jónínu saman um að alexithymia væri eins konar
tjáningarskortur tilfinninga. Undirritaður stakk þá
upp á því að nota rnætti eitt af orðunum tilfinn-
ingahefting, tilfinningatregða, tilfinningablinda
eða tilfinningastol um þetta fyrirbæri.
Smáskurðarmeöferð
Pá hringdi Þórarinn Guðnason, fyrrum skurðlæknir á
Borgarspítala, vegna fyrirspurnar í síðasta pistli, og
lagði til að sú tegund meðferðar, sem á ensku kallast
minimally invasive therapy, verði nefnd smáskurð-
armeðferð (ritvilla, sjá 51. pistil).
Þá benti Þórarinn á það að heitið leysir hefði
misritast í síðasta pistli. Enska orðið laser er svo-
kallað acronym, myndað úr fyrstu stöfum annarra
orða, úr orðunum light amplification by stimulated
emission of radiation. Islenskt heiti á acronym
fannst ekki í orðabókum, en stungið er upp á ný-
yrðinu stafnefni. Því má bæta við að íslenska
alfræðiorðabókin lýsir leysinum þannig að hann sé
tæki sem sendi út „grannan og sterkan samfasa
ljósgeisla.“ Um notagildi leysis er þar sagt að það
„byggist á miklum orkuþéttleika og skarpri
afmörkun geislans sem nýtist annars vegar við
ákvörðun á stefnu og fjarlœgð og við fjarskipti um
Ijósleiðara, og hins vegar við smásœja borun og
málmsuðu, fínlegar skurðaðgerðir og hugsanlega
til að koma afstað kjarnasamruna.“
Co-morbidity department
Tómas Helgason, prófessor, bað fyrir ósk um tillögur
að íslensku heiti á sjúkradeild þar sem fram færi
greining og meðferð sjúklinga með fleiri en eina
tegund kvilla, til dæmis þunglyndi og kvíða, of-
neysluvandamál og þunglyndi eða þunglyndi og vit-
glöp (dementia). Vafalítið verður erfitt að finna heiti
sem er eins lipurt og geðdeild, en hvað með fjöl-
kvilladeild?
FL1994; 12(2); 8-9
Munnleiðis - hjáleiðis
Gísli G. Auðunsson, læknir á Húsavík,
hringdi fyrir nokkuð löngu, eða á miðju
hausti, og kynnti hugmynd að íslenskun
lýsingarorðanna oral og parenteral þegar þau eru
notuð til að lýsa leið næringargjafar.
Latneska nafnorðið os (ef.et. oris, ft. ora)
merkir munnur á sama hátt og gríska nafnorðið
stoma (ft. stomata). Lýsingarorðið oral er notað til
að lýsa mörgu því sem munninum tilheyrir, til
dæmis í samsetningunum oral cavity, munnhol, og
oral mucosa, munnslímhúð. Iðorðasafn lækna
notar orðhlutann munn- til að þýða lýsingarorðið
oral. Oral nutrition, næring sem gefin er um munn,
ætti samkvæmt því að vera munnnæring. Gísli
segist hins vegar oftast gefa fyrirmæli um að næring
eða lyf séu gefin munnleiðis. Eins má að sjálfsögðu
mæla fyrir um að slík næring eða lyf séu gefin um
munn.
Næring sem ekki er gefin munnleiðis er gjarnan
nefnd parenteral nutrition. Forskeytið para- er
komið úr grísku og merkir hjá, meðfram eða nœrri.
Enteron er einnig komið úr grísku og merkir
þarmur eða görn. Lýsingarorðin parenteral og
paraoral eru notuð um næringar- eða lyfjagjöf sem
fer fram á annan hátt en um munn og meltingar-
veg, oftast er þá átt við gjöf í æð. Gísli nefnir slíkt
að gefa hjáleiðis.
Fyrirmælin: „Gefist munnleiðis“ eru auðskilin og
lipur, þó ekki séu þau marktækt betri en „Gefist um
munn“. Fyrirmælin „Gefist hjáleiðis“ eru lipur en
ekki óyggjandi, því að lyf, sem ekki eiga að fara um
meltingarveg, má hugsanlega gefa í æð, undir húð, í
vöðva og svo framvegis. Ekki virðist ástæða til að
takmarka merkingu heitisins parenteral við eina af
þessum leiðum lyfja, vökva og næringargjafar.
Sett'ann á oral alimentation!
Rétt er líklega að nota nú tækifærið og gera athuga-
semd við þann leiða sið að gefa fyrirmæli um að
sjúklingur sé settur „á“ lyf eða „á“ næringu. Ólíkt
íslenskulegra er að heyra sérfræðing segja við að-
stoðarlækni sinn: „Gefð 'onum nœringu munnleiðis!“
eða „Láttu gefonum nœringu um munn!“ Það hefur
alltaf látið illa í eyrum undirritaðs að heyra að sjúk-
lingar séu settir „á“ lyf, „á“ næringu, „á“ vökvameð-
ferð, „á“ rúmlegu eða „á“ öndunarvél.
Læknablaðið / fylgirit 41 2001/87 57