Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Qupperneq 112

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Flekkblæðing, blæðingar
Aðalsteinn Jens Loftsson, lyfjafræð-
ingur, sendi tölvupóst fyrr í vetur og var þá
að fást við þýðingu úr dönsku. Þar kom fyrir
ekkymose sem er dregið af gríska heitinu
ecchymosis. í læknisfræðiorðabókum Stedmans og
Wileys kemur frant að ecchymosis tákni litar-
breytingu í húð, fjólubláan blett sem stafi af blóð-
leka úr æðum og sé stœrri en depilblœðing,
petcchia. Ecchymosis er samselt úr þremur hlutum,
forskeytinu ek- (út), nafnorðinu chymos (vökvi, safi)
og viðskeytinu -osis (ástand, sjúklegt fyrirbæri). íð-
orðasafn lækna tilgreinir tvö íslensk heiti: 1. flekk-
blœðing, 2. blóðhlaup. íslensk læknisfræðiheiti Guð-
mundar Hannessonar útskýra blóöhlaup þannig:
blœðingar án áverka í og undir skinni, slímhúð eða
úrhimnu, er líkjast marblettum. Urhimna er gamalt
heiti á tunica serosa, sem nú nefnist hála eða hál-
hjúpur. Lækningabók Jónassens frá 1884 gerir hins
vegar ráð fyrir því að blóðhlaup komi úr rifnum æð-
um við „röskun líkamsparta“ af völdum ytri áverka.
Meiðslið, sem þá kemur fram, er nefnt mar. Jónassen
notar ekki orðið blæðing í lýsingum sínum, en það
orð kemur fyrir í bókinni Hjúkrun sjúkra eftir Stein-
grím Matthíasson sem er frá 1923.
Blæðingar
I tilefni af þessari beiðni voru leituð uppi ýmis læknis-
fræðileg heiti sem notuð hafa verið um blæðingar.
Fyrst má nefna að íslenska samheitaorðabókin til-
greinir samheitin: blœðing, blóðlát, blóðmissir, blóð-
rás, blóðrennsli. Rétt er að vekja athygli á því að frá
fornu fari var blóðrás notað um blóðmissi eða blóð-
rennsli úr líkamanum, þó að nú sé það orð nær ein-
göngu notað um hringrás blóðsins. Heitið blóöfall
hefur einnig verið notað um blæðingu, fyrst og fremst
innri blæðingu, en þó sérstaklega heilablæðingu.
í íðorðasafni lækna má finna erlendu heitin
angiostaxis (fossblæði), apoplexy (blóðfall, inn-
blæðing), contusio (mar). diapedcsis (rauðkorna-
útstreymi), ccchymosis (flekkblæðing, blóðhlaup),
extravasation (utanæðablæðing, utanæðablóð),
hematocele (blóðgúll), hematoma (margúll),
hematorrhea (fossblæðing), hemorrhagia (blæð-
Á erlendri grundu
Það er sunnudagsmorgun f Suður-
Svíþjóð. Kyrrðin ríkir og vissri angurværð
bregður fyrir þegar litið er til veðurs að
gömlum íslenskum sið. Himininn er grár, flatt landið
ing), hemorrhea (blóðlituð útferð) og petechia
(dílablæðing). I Islenskum læknisfræðiheitum
Guðmundar Hannessonar fundust að auki suff-
usio (stór blæðingarblettur undir húð, án greini-
legra takmarka; marblettur) og sugillatio (mar-
blettur, minni en suffusio).
Úr öðrum íslenskum orðabókum voru tínd
saman ýmis vel þekkt heiti á staðgreindum blæð-
ingum: blóðfall, blóðgangur, blóöhnútur, blóð-
hósti, blóðhráki, blóðhrækjur, blóðliður, blóð-
ntiga, blóönasir, blóðspýja, blóðspýting, blóðspýt-
ingur, blóðsveppur, blóðuppgangur og blóðþvag.
Gaman væri að heyra af öðrum orðum sem læknar
nota.
Work-up
Sigurður Þ. Guðmundsson, læknir, bar fram beiðni
um íslenskun á samsetningunni work-up. íðorðasafn
lækna tilgreinir work-up sem nafnorð, þaulskoðun,
og work up sem sagnorð þaulskoða. Hvort tveggja er
mikið notað í enskum læknisfræðitextum til að tákna
skoðun og rannsókn á tilteknum sjúklingi. Sigurður
sagðist ekki fella sig við að nota nafnorðið upp-
vinnslu eða sögnina að vinna upp. Hann óskaði því
eftir betri tillögum.
Genbrigðalyf
Asmundur Brekkan hringdi og var að leita að þægi-
legu yfirheiti til að nota um þau lyf sem ætluð væru
gegn sjúkdómsbreytingum er rekja mætti til gallaðra
gena. Honum fannst lítið til þess koma að nefna þau
genalyf. Eftir talsverðar umræður og umhugsun varð
niðurstaðan sú að heitið genbrigðalyf kæmi vel til
greina. Islensk orðabók Máls og menningar tilgreinir
sögnina að brigða, breyta, rjúfa, svíkja, og nafnorðin
brigð og brigði. svik, rof slit og stökkbreyting.
Flæðistjóri
Með tölvupósti var spurt hvort perfusionist mætti
nefnast flæðistjóri. Spurningunni er hér með komið
á framfæri.
Lbl 1999; 85: 577
er sveipað móðu og hvorki sér til sjávar né fjalla.
Hvar er góða veðrið sem lofað hafði verið? Litfögur
blómin á brúnum sólpallinum tárast til samlætis og
svartur köttur situr hryggur og starir út um gluggann.
112
113
112 Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87