Tímarit Máls og menningar - 01.12.1964, Blaðsíða 113

stökum ferlum klofnar svo hinn vitræni
þáttur enn; meginþættir verða því þrír:
það'ið, sjáljið og yjirsjálfið.
Þetta er upphaf stafrófsins. Eftir er
þyngri þraut, að lesa með því liið marg-
slungna inntak sálarlífsins. Höf. leggur sig
fram um að gæða þessa frumdrætti skiljan-
legri merkingu og notar þá stundum hug-
tökin vitund — dulvitund, sem vel eru
kunn í íslenzku. „... Milli vitundar og dul-
vitundar fer fram allhörð barátta. Oskir og
hneigðir þær, sem búa í dulvitundinni, eru
frumstæðar og tillitslausar. Vitundarlífið
er hins vegar raunsærra og siðrænna. Þar
ríkja önnur sjónarmið en í dulvitundinni"
(bls. 67). En túlkunarerfiðleikarnir eru
miklir. Sýnilegastir eru þeir í málinu. Is-
lenzk tunga er lítt þjálfuð til sálvísinda,
og höfundur er varfærinn að breyta frá
þeim orðum, sem meistarinn notaði um
meginhugtök. Þetta gerir bókina torskilda
á köflum, og málhreinsunarmönnum mun
mislíka, hvemig höf. stráir útlendum orð-
um inn i sitt lipra og þýða mál. Ég skal
nefna dæmi, en fer þó ekki í neinn sparða-
tíning.
„Það“ verður varla talið mjög hentugt
orð yfir hemjulausar frumhvatir mannsins.
Stundum er dálítið örðugt að átta sig á því,
hvort þaðið er það. „Á tilfinningasviðinu
einkennist það af því, að það þolir enga
biðlund" (bls. 75). Hins vegar villist eng-
inn á því, þegar talað er um „frumorku
þaðsins", „lögmál þaðsins" o. s. frv. Þá
grunar mig einnig, að ekki þyki öllum les-
endum orðin „oral-sadistisk“ og „anal-sad-
istisk" mjög ljós eða aðgengileg. „Odipal-
stig“ eða „falliskt stig“ hafa einnig ýmsa
erfiðleika í för með sér, bæði sem orð og
hugtök. Alténd verða þau vel skiljanleg
í túlkun höfundar. „Freud valdi Odípusar-
nafnið vegna þeirrar hneigðar bamsins á
4—5 ára aldursstiginu að leggja ást á for-
eldri af gagnstæðu kyni, en hatur á sam-
Umsagnir um bœkur
kynja foreldri" (bls. 71). En þegar höf.
talar um „libidinisering á kvíða" (bls. 84)
og kallar gagnkvæma kynnautn í ástríku
hjónabandi ,,ego-syntón[ska] bakrás“ (bls.
82), þá óttast ég, að sumum lesendum þyki
skotið yfir mark.
Þeim lesendum þessa rits, sem þekkja
kenningu Freuds frá fyrstu hendi, mun oft
virðast höfundur fullháður honum. Þess
vegna verður sjónarmið hans stundum of
þröngt, og hann setur fram fullyrðingar,
sem skortir allar sannanir. Þannig gefur
hann í skyn beint og óbeint, að sálarfræði,
sem ein verðskuldi nafnið, sé upprunnin
með kenningu Freuds. „Enda þótt sjálfið
sé sá hluti sálarlífsins, sem athugandinn á
greiðastan aðgang að, eiga rannsóknir á því
sér stutta sögu og eru enn tiltölulega
skammt á veg komnar, þó að mikið hafi
verið unnið að þeim efnum á síðustu 10—
15 árum“ (bls. 76). Hins vegar er okkur
kennt, að sjálf táknar nánast hinn vitræna
þátt sálarlífsins. Mér er því spurn: Við
hvað hafa sálvísindi síðustu 100 ára feng-
izt, ef ekki við vitundarlífið, þróun þess,
starfshætti og margbreytileika? — Sam-
vizkan er nánast talin „samheiti yfirsjálfs-
ins“. Þó er munur á: „Samvizkan er ein-
göngu neikvætt hugtak og merkir hið gagn-
rýnandi afl sálarlífsins, en vissir þættir
yfirsjálfsins eru jákvæðir" (bls. 97). Nauð-
synlegt virðist, að sterkari rök hefðu verið
leidd að takmörkun samvizkunnar við nei-
kvætt hlutverk, því að hér er gripið á geysi-
flóknu vandamáli, sem margir snjallir menn
hafa um fjallað. Vangaveltur um landa-
mæraþrætur milli sjálfs og yfirsjálfs eiga
þar ekki heima. — Þá virðast hugmyndir
höf. um einstaklinginn og persónuþroska
hans ekki mjög sannfærandi. „Á 4—6 ára
aldrinum — hinu svonefnda Ödipal-skeiði
-— er endahnútur bundinn á persónuþroska
einstaklingsins" (bls. 144). Þetta finnst
mér allöfgakennt, enda er það í andstöðu
415