Tímarit Máls og menningar - 01.10.1968, Qupperneq 89

Laskaris Kananos
Grísk ferðasag'a frá 15. öld
Á grísku handriti í keisarabókhlöðunni í Vínarborg (Codex Vindobonensis historicus
graecus 13), skrifuðu á 16. öld, er lítill þáttur sem eignaður er Laskaris Kananos. Þar
er stutt frásaga frá Eystrasalti og Norðurlöndum, og er einsætt að höfundur hefur sjálfur
komið á þessar stöðvar, en ekki er þess getið hvert erindi hans var. Engin deili vita
menn heldur á honum, en þó hefur maður svo heitinn varla verið mjiig lítilsháttar.
Laskaris-ætt er ein af tignustu ættum Grikkja á ofanverðum miðöldum, t. a. m. réðu þeir
frændur löndum í Níkeu-ríki á árunum 1204—1259, og nefndust keisarar, en þá sátu
vestrænir ribbaldar og látínumenn á veldisstóli í Miklagarði. Ymsir ágætir vísindamenn
hafa og verið í þeirri ætt og sett saman marga þarflega fræði; ekki bendir þó stíll og
orðafar þáttarins til þess að Laskaris Kananos hafi verið mjög lærður til bækur.
Á handritinu er ýmislegur úrtíningur úr fornum ritum, mestanpart um landafræði og
sagnfræði, og hefur Georgios Gemistos Pleþon látið taka þetta saman, grískur lærdóms-
maður og einn af helztu heimspekingum endurfæðingartímanna (d. 1452). Mörg önnur
handrit af sama tagi eru einnig frá Gemistos Pleþon runnin, en ekki mun þáttur vor
standa á neinu þeirra.
Laskaris Kananos hlýtur að hafa farið ferð sína eftir að Kalmar-samband Norðurlanda
var sett á laggirnar (1397). Ekki er kunnugt að stórmeistari þvzku riddara hafi haft
jarl á Líflandi nema á árunum 1438—1439, og virðist þá einsætt að þátturinn sé saminn
um það leyti. Stólkonungurinn í Miklagarði var þá að telja út, og sendimenn hans
einlægt á ferð vestur um lönd til liðsafnaðar gegn Tyrkjum. Nú höfðu Grikkir að vísu
annan sið en þann sem gekk á vesturlöndum, og kölluðu látínumenn villumenn, og
vildu reyndar sumir heldur ganga Tyrkjum til handar en taka kaþólska trú. En þó varð
keisari nú, er komið var í ónýtt efni, að slaka til og bera friðgælur á páfa; var haldið
kirkjuþing í Flórens árið 1439, og átti svo að heita að Grikkir og kaþólskir menn kæmu
sér þar saman um eina trú. En höfðingjar og klerkar í Miklagarði vildu ekki halda
sáttargjörðina, og varð allt þetta umstang til ónýtis.
Þá fór margt preláta úr austurvegi til Flórens, og þeirra á meðal metrópólítinn í
Kænugarði, grískur maður; hann fór fyrst vestur að Eystrasalti og þaðan til Lýbiku, og
kom þangað vorið 1438; hann hefur þá verið þar um svipað leyti og Laskaris Kananos.
En hafi Laskaris verið í föruneyti metrópólítans, hefur hann að minnsta kosti borið
nokkuð af leið. Annars er á þessum árum fjöldi grískra munka á flækingi á vestur-
löndum, þeirra er t. a. m. oftlega getið í Lýbiku. Sum örnefni í þættinum, eins og
Englítera, Súítzía og fleiri, gætn hent til þess að höfundurinn hafi verið í för með
m