Tímarit Máls og menningar - 01.10.1968, Side 98

Timarit Máls og mcnningar
á 300 ára setu sína á keisarastóli og
Gorkí, sem aldrei gat þrifizt í útlönd-
um og var þar jafnan eins og íslend-
ingur í Höfn, hann notfærði sér al-
menna sakaruppgjöf í þessu tilefni
og sneri lieim til Rússlands. Og tók
aflur til óspilllra mála við ritstörf og
útgáfustarfseini.
Líða svo tímar fram að bylting-
unni 1917. Gorkí liafði jafnan stutt
vinstri arm sósíalista, bolsévíka og
Lenín, og menn gætu haldið að hann
hefði steypt sér allshugar feginn út
í byltingarstarfið. En málið var ekki
svo einfalt. Gorkí var vissulega bylt-
ingarsinni, en um leið óttaðist hann
byltinguna. I blaði sínu, Nýtt líf, var-
aði hann félaga sína við „eitri valds-
ins“, við „skyndiréttvísi“, við háska
alræðisins, við ógnun stríðskommún-
ismans, en svo nefndist sú harð-
neskjulega stefna sem ríkti á tímum
liorgarastyrjaldarinnar. En einkum
óttaðist hann að þær öldur, sem nú
risu af undirdjúpum þjóðlífsins, skol-
uðu öllum menningarverðmælum á
haf út. Hann setti traust sitt á upp-
lýsta verkamenn og róttæka mennta-
menn, að þeir mundu bjarga þjóð-
inni úr því fárviðri sem skollið var
yfir. En óttaðist um leið, að þetta lið
reyndist of veikt og fámennt og
mundi drukkna í „fáfræði og dýrs-
legri einstaklingshyggju bændastétt-
arinnar“ eins og hann komst að orði
i frægri grein. Og Gorkí taldi þá að
Lenín og bolsévíkar hans væru að
fórna upplýstum verkainönnum og
menntamönnum fyrir bændur — og
deildi harðlega við samherja sína um
þetta atriði svo og um ógnanir stríðs-
kommúnismans.
Sjálfur var hann ekki aðgerðar-
laus þessi byltingarár. Hann lagði
ritstörf að mestu á hilluna, en ein-
beitti sér að félagsmálum. Hann
stofnaði fjölda félaga til útbreiðslu
bókmennta og almenns fróðleiks svo
og til verndar listaverkum og sögu-
legum minnisvörðum. Gorkí trúði á
þann þekkingarþorsta, sem hafði
skapað liann sjálfan, og taldi að ekk-
ert gæti bjargað byltingunni frá villi-
mennsku nema skjót tengsl sem
flestra alþýðumanna við menningar-
leg verðmæti. Hann lagði einnig á
sig afskaplegt erfiði í því skyni að
verja listamenn og vísindamenn fyrir
áföllum og neyð þessara ára. Á hverj-
um degi sat hann við og hlustaði á
kvartanir manna og skrifar óteljandi
bréf til allra hugsanlegra stofnana
með beiðni um mjólk handa leikara-
barni, pappír handa skáldi, hrossa-
kjötsbita lianda svöngum leikstjóra
ellegar vetrarfrakka handa eðlisfræð-
ingi. En á kvöldin safnaði hann til
sín ungum bókmenntamönnum og
öldruðum prófessorum og þar voru
lögð á ráð um að koma öllum mark-
verðum bókmenntum heimsins að
fornu og nýju út á rússnesku í góð-
um þýðingum og stórum upplögum.
En sem fyrr segir var sambúð
192