Tímarit Máls og menningar - 01.10.1968, Qupperneq 99

Maxím Gorki
Gorkís og bolsévíka stirð á köflum
þrátt fyrir gagnkvæma virðingu. Og
það var m. a. af þessum sökum að
Lenín taldi Gorkí á að leita sér hvíld-
ar erlendis, þar eð hann gæti hvergi
i því hungraða Rússlandi fengið þá
aðhlynningu, sem hann þyrfti. Þetta
var árið 1921 og Gorkí kom ekki
heim aftur fyrr en 1928. Hann bjó
svo til óslitið í Sovétríkjunum síð-
ustu átta ár æfinnar, en hann lézt
árið 1936.
Hvernig liðu þessi síðustu ár? Við
vitum að Gorkí naut mikillar hylli
stjórnvalda og einlægrar aðdáunar
almennings. Honum var tekið sem
þjóðhetju, fæðingarborg hans var
skírð eftir honum svo og bókmennta-
stofnanir, skólar og fyrirtæki, rit-
gerðir hans og ræður urðu að óskrif-
uðum lögum í menningarmálum
landsins — satt að segja hefðu fáir
aðrir en hann getað þolað slíka dýrk-
un skaðlaust. Stundum hefur Gorkí
verið legið á hálsi fyrir það, að hann
hafi ekki beitt áhrifavaldi sínu gegn
þeim skelfilegum tíðindum sem sann-
arlega gerðust í Sovétríkjunum á
þessum tíma — í sambandi við fram-
kvæmd samyrkju og þær hreinsanir
sem voru að hefjast þegar Gorkí féll
frá. Um þetta vitum við því miður
næsta lítið. Líkur benda til þess, að
Gorkí hafi farið sem mörgum öðrum
á þessum tíma, að hann hafi varðveitt
sósíalíska bjartsýni sína andspænis
slíkum ótíðindum vegna þess sem vel
var gert, vegna hinnar almennu
menningarbyltingar, vegna efnahags-
legrar uppbyggingar, vegna áhuga og
hrifningar æskufólks. Og kreppan og
uppgangur fasisma í Vestur-Evrópu
gerðu og sitt til að treysta tengsl
Gorkís við þáverandi pólitíska for-
ystu í landi hans.
A þessum árum lýkur Gorkí við
geysilanga fjögurra binda skáldsögu,
Klím Saingín. Þar gerir hann upp
reikninga við hinn rússneska mennta-
mann, sem hann hafði lengi bundið
miklar vonir við, en hafði einnig
valdið honum miklum vonbrigðum,
lýsir honum hjálparvana andspænis
stórtíðindum þeirrar miklu sögu, sem
aðrir móta og framkvæma. Þetta er
fróðlegt verk þeim sem vilja kvnna
sér feril Gorkís, en fram úr hófi
langdregið. Annars hafði hann ekki
ýkja mikinn tíma til að skrifa ný
skáldverk. Gorkí hófst aftur handa
um yfirgripsmikið uppeldisstarf,
hann var sem fyrr ráðagóður um
útgáfu nýrra bókaflokka, en mestri
orku beindi hann að því að fræða
og upplýsa verðandi rithöfunda.
Hann semur óteljandi ræður og
greinar um það, hvernig hann sjálfur
lærði að skrifa, um meðferð rúss-
neskrar tungu, les handrit ungra höf-
unda, sendir þeim ítarlega gagnrýni
í einkabréfum, rökræðir við þá um
hverja línu eða svo gott sem, bendir
á málglöp og þekkingarvillur, sendir
þeim bækur, sendir þá á fund sér-
13 TMM
193