Tímarit Máls og menningar - 01.05.1973, Side 96

Tímarit Máls og menningar
deilanlegt, hvers vegna þetta gerðist, enda menn ekki á eitt sáttir um það,
og það vandamál er ef til vill ekki svo alvarlegt, ef miðað er við þau vanda-
mál, sem bundin eru athugun núverandi ástands. Þetta „flugtak“ (take-off),
- þið kannizt án efa við þetta orðalag Walt Rostow’s, eins af leiðandi hug-
myndafræðingum frjálslyndra í Ameríku nú á tímum, - þetta flugtak gerði
þessum svæðum kleift að komast langt fram úr öðrum heimshlutum á þró-
unarbrautinni. Þau þróuðust síðan ört í nokkrar aldir á meðan önnur lönd
voru í liinu upphaflega vanþróaða ástandi. Heimsstyrjaldirnar tvær og
ýmsir aðrir sögulegir athurðir höfðu þær afleiðingar í för með sér, að hluti
vanþróuðu landanna tók að þróast og tókst með annarri þjóðfélagsskipan og
öðrum samfélagsstofnunum en tíðkazt höfðu að „hefjast til flugs“ undir
verndarvæng áætlanagerða, ríkiseignar og almenns hagræns eftirlits. Þannig
varð til þrískiptur heimur í stað tvískipts áður: Sá hluti heimsins, er tók
þróunarstökkið fyrir mörgum öldum, þ. e. háþróuð kapítalísk lönd; sá hluti,
er nýverið hefur þróazt undir sterkri miðstjórn; og sá hluti heimsins, en í
honum býr um helmingur alls mannkyns, sem ekki hefur enn tekið stökkið
og er því enn vanþróaður og kallast Þriðji heimurinn.
Þriðji lieimurinn hefur komið auga á möguleika til þróunar, þ. e. mögu-
leika til tæknilegra framfara, upphleðslu auðmagns og tækniþekkingar, auk-
inna lífsgæða o. s. frv. Og við þessar aðstæður grípur þar um sig löngunin
til að taka stökkið fram á við og njóta ávaxta þessa alls. Þá er um tvær leiðir
að velja. Hvora leiðina mun Þriðji heimurinn velja? Onnur hlið þessara
mála er, að bæði kerfin, það kommúníska og það háþróaða kapítaliska, telja
framtíð sína velta á því, hversu vel þeim verður ágengt við að fá vanþróaða
hluta heimsins með um helming af íbúum jarðar í lið með sér. Það kerfið,
sem heppnast að fá Þriðja heiminn til að fylgja sér, mun að lokum ganga
með sigur af hólmi í þeirri baráttu, sem oftast er kölluð „togstreitan mikla“.
Ég held, að við, sem hér erum, getum séð, að þetta er grundvöllur hug-
myndafræði frjálslyndra lærimeistara í Bandaríkj unum og fylgifiska þeirra.
En þeir telja, að allt sé undir því komið, hvort með einhverjum ráðum megi
takast að vinna Þriðja heiminn á band Vesturveldanna, veita honum þró-
unaraðstoð og kenna honum að feta í fótspor þeirra. Þetta er einnig grund-
völlur hugmynda Sovétmanna um friðsamlega sambúð og samkeppni. Þarna
er aðeins um að ræða mismunandi háttu til að skýra það, sem í innsta eðli
sínu er sama hugmyndafræðilega fyrirbærið.
Þessi leið er að vísu skárri en sú, sem fyrst var um rætl, því að hún tekur
tillit til umhverfis kapítalísku landanna, en þrátt fyrir það tel ég hana vera
86