Tímarit Máls og menningar - 01.05.1973, Blaðsíða 106

Rolf N. Nettun
Ibsen í engilsaxnesku ljósi
Sagt hefur verið að þær svokölluðu nýju aðferðir við rannsóknir á bók-
menntum, séu í rauninni ekkert annað en gamalt vín á nýjum belgjum - hvort
heldur aðferðin nú kallast nýrýni, formgreining eða textaskýring. í öllu falli
er eitt víst: sú nýja stefna með engilsaxneskum þjóðum, er leggur megin-
áherzluna á staðreyndir varðandi ritverk, rannsókn á efnivið þess og á stíl-
brögðum höfundar, hún hefur reynzt vænleg til skilnings á skáldverkum,
er orðið hafa erfið eða óaðgengileg að njóta þeirra. Bókmenntakönnuðir
leggja upp á síðkastið stökustu alúð við sjálfan textann og leitast þannig
við að leysa gáturnar, sem liggja að baki sköpunarferli verksins.
Einhver hversdagslegasta fullyrðing, sem hægt er að viðhafa um skáldið
Henrik Ihsen, er sú, að hann sé torskilinn höfundur. Þessi staðhæfing mun
eiga rætur sínar að rekja til þess skeiðs í ævi hans, þegar hann tók að loka
sig inni í eins konar leyndarheimi, gerðist sfinxinn á Grand Café. Auðvelt
gat það varla talizt fyrir þetta skáld að efna allar sínar skuldbindingar sem
þjóðfélagsumvandari, sem boðberi og ádeilumaður, sem véfréttin uppljúk-
andi sínum munni í djúpvitrum orðum um kvenréttindi, viðskiptamóral og
eitrað baðvatn. Sannkallað þyrnikjarr fordóma og misskilnings átti fyrir sér
að „hefjast hátt“, unz það huldi manninn, sem liafði óskað þess eins að
mega lifa fyrir listina, huldi hann öllum þorra þess fólks, sem hefði viljað
kynnast skáldinu og eiga við það eðlilegt erindi. Stórskáldið írska John
Millington Synge, er alla daga var í andófi gegn raunsæisleikritinu, gekk
harla nærri Ibsen, er hann komst að orði á eftirfarandi hátt: „Leikritið á
sammerkt við hljómkviðuna; það gerir í raun réttri hvorki að fræða oss né
heldur sanna oss eitt eða neitt. Bókmenntaskýrendur, einkanlega þó þeir, sem
allt vilja sundurgreina, verða þess vegna ásamt öllum sínum vandamálum
og efasemdum í rauninni forntízkulegir, gamallegir rétt eins og Galen-
apótekið sæla. - Lítum þá heldur snöggvast til Ibsens og Þjóðverjanna.“
Nei, tímarnir eru breyttir. Leikrit Ibsens hafa líka rekið af sér margt villu-
96