Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Page 14

Tímarit Máls og menningar
hennar er skráð á uppboðunum en getur síðan lagt sig við hlið lambanna á
haugunum.
Þessi sjónarmið fela ekki einungis í sér þá kröfu að listamaðurinn sé á eilífum
þönum á eftir tímabundnum tiktúrum, stundarfyrirbærum, heldur birtist hér
einnig sú markaðslega krafa að menningin eigi að vera smart og fara vel við
innréttingar þeirra sem náð hafa takti dægurlaganna svo vel að hvert fótspor er
þeim sem vangadans við gullkálfinn.
Félagslega séð er þetta tilraun nýríkra þjóðfélagshópa til að eigna sér menn-
inguna og laga hana að sínum smekk, enda munu málfræðingar framtíðarinnar
veita því athygli að allt í einu urðu orð einsog bókmenntaþekking og mynd-
listaráhugi afar sjaldgæf á sama tíma og orð einsog menningarneysla urðu afar
algeng.
Þær aðstæður sem hér er verið að lýsa eru að mörgu leyti nýjar og því skal
ekki neitað að í þeim krystallast á vissan hátt tæknilegar framfarir síðustu ára, í
bland við efnahagsfílósófíur af ýmsu tagi, en öll ytri einkenni plötusnúðamenn-
ingarinnar eru léttpoppaður broddborgaraskapur sem á rætur sínar að rekja til
sögulegs og menningarlegs fortíðarleysis hinna nýríku þjóðfélagshópa.
Þaðan kemur minnimáttarkenndin, löngunin til að vera einsog aðrir, þessi
ótti við að hingað reki mannfræðing sem hitti fyrir frumstæðan þjóðflokk,
einangraða eyjaskeggja sem sérvisku sinnar vegna væru efni í einn góðan sjón-
varpsþátt.
Einna berlegast kom þetta í ljós í kringum leiðtogafundinn, sem helst hefur
fengið þau eftirmæli að hafa verið átak í ferðamálum, en þá risu stjórnmála-
menn upp hver um annan þveran og kepptust við að segja fréttamönnum og
spyrlum að ömmur þeirra hefðu trúað á drauga og álfa og mátti af látbragði
þeirra og orðum ráða að sjálfir væru þeir fyrir löngu vaxnir upp úr slíkri
vitleysu.
Samt vita allir að einangrun landsins verður ekki rofin. Bæði hafið og tungu-
málið sjá til þess. En þó hin listræna sköpun kunni að vera einangruð innan
landsteinanna, bókmenntirnar vegna tungumálsins, er andi hennar það aldrei,
þ.e.a.s. sé sköpunin á annað borð listræn. Oll góð list, þar með talin bók-
menntaverk, verður til úr sérstöðu þess sem fyrir hendi er og hinu sem alls
staðar hrærist.
Hin svonefnda fjölmiðlabylting, bættar samgöngur, aukin flugvallargerð hef-
ur þannig ekki endilega skilað sér í betra sambandi við umheiminn á sviði
menningar og lista. A þrettándu öld þegar sagnaritararnir sátu og skrifuðu
Islendingasögurnar vissu þeir mætavel hvaða hræringar áttu sér stað í evrópsk-
um bókmenntum. Þó áttu þeir hvorki afruglara né farsíma.
Það sama má segja um umræðuna sem birtist í fjölmiðlum um menningar-
mál; engar haldbærar sannanir eru fyrir því að henni hafi fleygt fram þó leik-
mönnum með sérviskulegar skoðanir hafi fækkað og menn lendi ekki lengur í
handalögmálum út af rími.
4