Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Side 30

Tímarit Máls og menningar
tekið svo litlum breytingum: Olafur gætti hjarðar sinnar vetur og sumar og
leit eftir heyskapnum og fiskveiðunum alveg eins og þessi litli hvassnefjaði
prestur gerir. Að undanskildu kaffinu og brennivíninu voru matvæli í skála
hans þar sem voru „markaðar ágætlegar sögur", nákvæmlega þau sömu og
hjá litla prestinum í hans litlu stofu. Eg efast ekki um að bærinn standi á
sama stað. En guð minn góður! Hvílík smæð og úrræðaleysi, sem komið er í
stað hinnar fornu ástríðu og ofbeldis er hér átti sér stað einu sinni - og engu
er gleymt, svo að mönnum er ekki mögulegt að ganga framhjá því án þess að
veita því athygli. Það er samt einskonar viðurkenning á því forna lífi, sem
lifað var í landinu, þó held ég að líf þeirra sé ekki minna virði en annarra
manna annars staðar, og það er ekki annað að sjá en þeir séu hamingjusamir.
Þetta er samt hræðilegur staður. Látum vonina vera er felst í óséðu hafinu,
og hinum undarlegu og ógnandi breytingum á hinum hornóttu fjöllum
handan við fjörðinn, en það sem þar er framyfir virðist tómleiki og annað
ekki: grassvörður undir fótum þér, og himinninn yfir höfði þér, það er allt
og sumt. Hver sú hugsvölun er lífinu býðst hér, verður að koma frá þér
sjálfum eða þessum fornu sögum, sem ekki er sérlega vongjöfult í sjálfu
sér.“17
Það sem blasti við augum Morris í þessari fyrri ferð hans til Islands var
engin dýrðarmynd. 19. október 1871 eftir að hann er kominn heim aftur,
áréttar hann þessa lýsingu í bréfi:
„. . . hvað ásýnd landsins snertir, þá er hún að minnsta kosti ekkert venju-
leg; áhrif hennar á gömlu sagnaþulina liggja í augum uppi: tómleiki og ber-
angur einhvers sögustaðar og eymd þess lífs sem komið hefur í stað gömlu
harmsagnanna gera mann raunar dapran um stund, þangað til maður minnist
þess hve langt er um liðið og hugrekkisins og vonarinnar sem þar var áður.“18
Morris blöskrar eymdin á íslendingum en er þó jafnan jákvæður í garð
þeirra. Sérstaklega er hann hrifinn af því að gamla frásagnarlistin hefur
varðveist meðal fólksins þó það virðist ekki tengjast nema óbeint daglegu
lífi þess:
„. . . Og svo fólkið: latt, dreymandi, án fyrirætlana eða vonar: hræðilega
fátækt og vant skorti af öllu tagi - en þrátt fyrir þetta allt, blítt, vingjarnlegt,
afar forvitið, uppfullt af hinum gamla menningararfi, það lifir í hrífandi
fortíð sinni, má segja, innan um drauma um „Furor Norsmanorum" og svo
ánægt og glatt að maður skammaðist sín fyrir sitt eigið nöldursama líf - var
ekki eitthvað ljómandi og nýtt við það líka? Vissulega hefði þetta allt ekki
verið neitt neitt, nema vegna minningarinnar um gömlu sagnaþulina; ég held
að án þeirra væri þjóðin löngu sokkin niður í doða og grimmd . . .“19
I fyrrgreindum fyrirlestri um fornbókmenntir Islendinga sem talið er að
20