Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Side 143

til að skipta um skoðun eins og aðrir.
En grein um stjórnmál verður ekki ein-
læg í hlutfalli við sannfæringarkraftinn
sem hún býr yfir. Enginn getur sagt
hvort heitustu lofgerðir Halldórs um
Stalín, Sólina miklu, voru skrifaðar af
„einlægni". P>ær gætu jafnvel hafa verið
einhvers konar ritæfingar frá hans
hendi. En þær hæfðu í mark á sínum
tíma, þær höfðu mikil áhrif og þar er að
finna sannleikskjarnann í þeim: þær
voru þýðingarmikil rödd í samtíman-
um. Og það alveg óháð því hvort efni
þeirra var trúaratriði fyrir höfundinn
eða ekki.
Og er þá líklega mál að reyna að draga
saman hvað undirrituðum finnst um
bókina Eina jörð veit ég eystra.
Fyrst af öllu vil ég þakka höfundi
verk hans. Hann hefur unnið af elju, og
hann tekur á máli sem í sjálfu sér er
verðugt viðfangsefni. Gildi bókarinnar
felst aðallega í því að hún veitir yfirlit
yfir skrif Halldórs Laxness um Sovét-
ríkin. Þeir sem hafa áhuga á verkum
Halldórs hljóta að fagna þessari bók,
þótt vondur frágangur, gallar í málfari
og ónákvæm hugtakanotkun hljóti að
draga talsvert úr fögnuðinum.
Ámi Sigurjónsson
„ÞAÐ ER ATÓMBOMBAN"
Ólafur Gunnarsson:
Heilagur andi og englar vítis
Forlagið 1986
Ólafur Gunnarsson hefur alltaf rifið
bækur sínar beint úr samtíðinni og
fleygt í hana miðja aftur, samt liggja
þær utan alfararslóðar. Þótt þær séu all-
ar á næsta leiti við „umræðuna" sem
geisað hefur hverju sinni þegar þær hafa
verið samdar og taki fast á „vandamál-
um samtímans" eru á þeim svo sterk
persónuleg einkenni að bókmennta-
fræðingar hafa átt erfitt með að flokka
þær með bókum annarra höfunda og
þar með undir tilhneigingar í tíðinni -
og því hafa þeir hyllst til að leiða þær
hjá sér. Þær einkennast allar af einóðum
karakterum, ofsafengnum samræðum,
sóttheitum stíl, afdráttarlausri sýn,
miskunnarlausum árekstri sálarlífs og
umhverfis og ósveigjanlegum boðskap.
Undir því yfirborði eru miklar tilfinn-
ingar og einlægni. Þær virðast skrifaðar
af köllun.
Þær fjalla allar um einfarann - en fjöl-
skyldulífið er reyndar ekki langt undan.
Sú fyrsta, Milljón prósent menn, gerði
skil hinum magnaða heildsala Engilbert,
en með sjónarhorni hversdagsmanns,
sem er bróðursonur hans, um leið og
sagan á að heita þroskasaga piltsins.
Ljóstollur var næstur í röðinni, hún er
líka þroskasaga, en nú er sjónarhorn
bundið við aðalpersónu. Bókin er
sennilega nöturlegasta lýsing á karla-
heimi sem enn hefur verið samin hér -
og áreiðanlega sú besta sem beinlínis er
samin sem innlegg í karlaumræðuna -
og því er lýst hvernig unglingur verður
að taka toll af ljósinu í sálu sinni til að
finna sér stað í heimi karlanna. Um leið
er þetta harmsaga fjölskyldu og öll er
sagan skrifuð í senn af vægðarlausri
hörku og ofurviðkvæmni, þetta vegur
salt í meitluðum stílnum, dregur hvort
úr öðru á farsælan hátt. Heilaspuni
gelgjuskeiðsins kemur mikið við sögu í
bókinni, bæði karladraummyndir
tengdar vöðvabollum og eins gjálífisgál-
ur. Ólafur heldur síðan áfram að vinna
með draumveröld hversdagsmannsins í
133