Skírnir - 01.01.1969, Side 49
SKÍRNIR
UM EÐLI ÍSLENDINGASAGNA
43
sögum, helgramannasögum, norskum þýðingum á rómönsum, ís-
lenzkum stælingum á þeim (riddarasögum) og íslenzkum þýðingum
á sagnaverkum um klassísk og önnur efni.
íslendingasögur gerast að verulegu leyti í þjóðfélagi, sem höfund-
ar þeirra og lesendur þekktu af eiginni raun, og söguhetjurnar eru
fulltrúar bændastéttar, sem þeir heyrðu til sjálfir. Atvinnuhættir og
félagshættir voru á marga lund svipaðir á tímum sagnaritunar og
þeir höfðu verið á söguöld, er atburðirnir áttu að hafa gerzt. Hér var
bændaþj óðfélag, losaralegt að pólitískri byggingu; þjóðin var dreifð
um strjálbýlar byggðir og skiptist niður á einstaka bæi, sem margir
hverjir áttu sér samfellda sögu frá landnámsöld, og stundaði frum-
stæðan búskap; þorp voru engin til. Aðaláherzlan var lögð á matar-
öflun, og til að bæta upp afrekstur búanna stunduðu menn einnig
veiðiskap (fiskveiðar, fuglatekju, selveiði), fóru í eggver og á grasa-
fjall, tíndu sér söl og ber, hirtu rekna hvali á ströndum. Þær myndir,
sem birtast af íslenzku þjóðlífi í fornsögum, eiga að mörgu leyti
jafnvel við íslenzkar sveitir fram undir lok nítjándu aldar, og þess
vegna engu að síður um þrettándu öldina en um hina tíundu. Stund-
rnn má j afnvel sýna fram á, að höfundar virðast vera að lýsa aðstæð-
um, sem koma betur heim við samtíma þeirra en fyrri aldir. Islenzka
þjóðfélagið á þrettándu öld var þó mun fj ölbreytilegra að einu leyti
en verið hafði á söguöld. Með kristni kemur hingað ný menning,
nýjar stofnanir og vísir að nýrri stétt: klerkar. Þjóðin eignast ný
lög, ný viðhorf, nýja siði og ný tengsl við umheiminn; ísland verð-
ur hluti af Evrópu. Biskupssetrin og klaustrin verða miðstöðvar,
þar sem nýjar menntir, bókagerð og kennsla eru hin mikilvægu við-
fangsefni. Og höfðingjasetrin taka einnig stakkaskiptum að því leyti,
að á sumum þeirra eru reknir skólar, og yfirleitt var þar prestlærður
maður til staðar, annaðhvort bóndi sjálfur ella þá sérstakur prestur.
En allt um það heldur strj álbýlið mörgum þeim einkennum, sem það
hafði öðlazt þegar á söguöld, er festa var komin í byggð á ís-
landi.3
Eitt af hlutverkum bókmenntafræði er að flokka skáldverk í ein-
stakar tegundir eða hópa. íslendingasögur varðar slík sundur-
greining á tvennan hátt. í fyrsta lagi ætti hún að stuðla að bættum
skilningi manna á afstöðu sagnanna til annarra bókmennta, að hve
miklu leyti unnt er eða réttmætt að kalla þær skáldsögur eða bók-