Skírnir - 01.01.1969, Page 249
SKÍRNIR
RITDÓMAR
243
spurningar, sem vakna, en utan við ramma bókarinnar, geri ég ráð fyrir. En
þessu riti virðist ætlað að vera til fræðslu og leiðbeininga varðandi þjóðbún-
inga og notkun þeirra, og hefði því farið vel á því, að þar sæist til dæmis,
hvernig sauðskinnsskó bæri að nota við átjándu aldar skautbúninginn, sem nú
vekur aðdáun svo margra. Eru það bryddir skór, verptir skór, skór með ristar-
böndum úr eltiskinni, eða krossbundnir upp um öklana? Tíðkuðust skóbönd úr
öðru efni en skinni áður fyrr? Myndir frá 18. og öndverðri 19. öld ættu ásamt
rituðum heimildum að geta gefið allmikla ábendingu um þetta og um aldur
bryddu skónna.
Höfuðbúningur íslenzkra kvenna hefur löngum þótt fagur og eftirtektar-
verður, svo sem víða kemur fram t. d. í ferðabókum. I þessu riti er eðlilega
lögð mikil áhersla á að lýsa honum og þeim breytingum sem hann tekur allt
frá 16. öld. Þegar fjallað er um höfuðbúnað á fyrra hluta 19. aldar, eru aðeins
nefndar tvær tegundir höfuðbúnaðar, faldurinn og húfan eða skotthúfan. I því
sambandi kemur mér í hug frásögn í skáldsögunni Pilti og stúlku, sem einmitt
er látin gerast á fyrra helmingi 19. aldar. Þar segist höf. svo frá veizlubúningi
tveggja fyrirkvenna í bændastétt, að önnur bæri krókfald „ekki háan en fór
vel“. Hina lætur hann vera á íslenzkum treyjufötum, með skuplu, „og nælt niður
að framan“. Um Jón Thoroddsen hefur verið sagt, að þjóðlífslýsingar hans
megi taka sem öruggar heimildir, enda þekkti hann víða til á landinu. Af sam-
anburði, sem hann lætur sjálfa brúðina gera á þessum tvenns konar höfuð-
búnaði maddamanna, má sjá að krókfaldurinn er hinn almenni og viðurkenndi
höfuðbúnaður kvenna á þessum tíma (eða spaðafaldurinn, eins og hann er
nefndur í þessu riti,1) skuplan hins vegar fallin úr tízku og því af ungu kyn-
slóðinni talin alls óhæf til að skarta með. Mér finnst ástæða hefði verið til að
geta skuplunnar í almennu yfirliti um íslenzka kvenbúninginn slíku sem þessu,
þar sem þetta heiti á höfuðbúnaði er kunnugt allt frá 17. öld og haft um hvort
tveggja hversdags og sparihöfuðbúnað eins og skotthúfan hefur verið allt fram
á þennan dag. D. Bruun nefnir „spaðafaldinn“ skuplu, og hefur trúlega haft
eitthvað fyrir sér. I merkri heimild frá 19. öld er skuplan talin hluti af sjálfum
faldinum. Mundu ekki heimildir geta skorið úr um þetta? Víst er, að sam-
tíðarmaður Jóns Thoroddsens, Sigurður Breiðfjörð hefur ekki í huga óvirðu-
legan höfuðbúnað, er hann talar um hvítar fannaskuplur íslenzku fjallanna, er
beri hátt. Minnir það á hinn háa fald, sem Jónas talar um í upphafi kvæðisins
Fjallið Skjaldbreiður.
Jón Thoroddsen greinir frá „íslenzkum treyjufötum“ sem veizlubúningi hrepp-
stjóramaddömu, og virðist þar átt við einhvers konar gagnstæðu við skautbún-
ing, fremur en aðra nafngift á honum. Mig grunar, að hér sé af glöggum manni
sagt frá kvenbúningi, sem algengur hafi verið þegar á öndverðri 19. öld, en
hvort hann hefur getað talizt þjóðbúningur, skal hér látið ósagt. Hugtakið þjóð-
búningur mun raunar hvergi skýrt í þessu riti.
l sbr. rekufald, sem kvað hafa þekkzt á Austurlandi, fremur óvirðulegt heiti.