Skírnir - 01.01.1969, Page 55
SKÍRNIR
UM EÐLI ÍSLENDINGASAGNA
49
þessu mun ég víkja nánar síðar, en þó má minnast þess hér, að for-
mælendur þessarar stefnu gera sér ekki ávallt nægilega grein fyrir
þeim geysimikla mun, sem skilur þessar tvær bókmenntagreinir að.
Einn gallinn á ritskýringu þeirra er sú firra að kalla íslendinga-
sögur hetjubókmenntir.
í ritum arfsagnamanna er hugtakinu sannfrœði beitt miskunnar-
laust, og yfirleitt má segja, að það sé ein helzta undirstaðan undir
kenningu þeirra. Þeir líta á sögurnar frá sagnfræðilegu sjónarmiði
og virðist oft svo sem þeir telji atburði á tíundu öld hafa alið af sér
ritaðar sögur. Með sögurnar er þráfaldlega farið eins og þær séu
fyrst og fremst heimildarskj öl um forna atburði, og hefur þetta við-
horf til sagnanna haft mikinn slóða í för með sér. Það hefur meðal
annars valdið því, að mönnum hefur þráfaldlega hætt við að rugla
saman heimi sagnanna sjálfra (bókmenntunum) og raunveruleika
sögualdar. Oftraust manna á sannfræði sagnanna hefur meðal ann-
ars komið inn hjá þeim vafasömum hugmyndum um heiðinn sið. Nú
gerast margar Islendingasögur að öllu eða einhverju leyti fyrir
kristnitöku, og var því næsta eðlilegt, að höfundar þeirra vikju eitt-
hvað að heiðnum trúarvenjum. Slíkt var þáttur í raunsæisstefnu
þeirra, þar sem heiðni hlaut að hafa sett svip á hf íslendinga á tí-
undu öld. Þegar sagnaritun hefst hér á landi, er heiðinn siður orð-
inn býsna fjarlægur, og sagnahöfundum var frjálst og áhættulaust
að fjalla um heiðnina á rómantískan hátt, eins og einnig var stund-
um gert um hernað og víkingaferðir. íslenzkri kristni á þrettándu
öld stafaði engin hætta af því, þótt minnzt væri á trúarvenjur for-
feðranna á tíundu öld. Hitt virðist þó ærið vafasamt, að höfundarnir
hafi gert sér ljósa grein fyrir heiðnum trúarbrögðum íslendinga,
eins og þau voru raunverulega iðkuð fyrir kristnitöku. Þeir urðu að
skapa sér sínar eigin hugmyndir, og að öllum líkindum munu þeir
hafa orðið fyrir áhrifum af erlendum ritxnn, sem fjölluðu um heiðni
í klassískri fornöld. Fyrir allmörgum árum tók Dag Strömbáck sam-
an mikið rit um seið og fjölkynngi, og eru þar tínd til geysimörg
dæmi úr sögum og kvæðum um þess konar fyrirbæri.8 Ritið fjallar
skipulega um ákveðin efnisatriði í fornum bókmenntum, en vafa-
samt er að beita þeim öllum sem sönnunargögnum um framningu
seiðs. Hér eins og endranær verður að gera skarpan greinarmun á
bókmenntalegum fyrirbærum og sögulegum viðburðum. Um sann-
4