Skírnir - 01.01.1969, Blaðsíða 234

228
RITDÓMAR
SKIRNIR
fróða og Ara fróða) hafi verið lokiS nokkru fyrir ritun íslendingabókar. Á
tveimur áratugum, 1097-1117, gerast hér nokkrir stórviSburðir sem hljóta aS
hafa ýtt undir slíka fræSistarfsemi: setning tíundarlaga (1097), skipulag bisk-
upsdæma og setning Hólastóls (1106), ritun laga (1117-18). Hugmyndir manna
um eðli þjóSfélagsins og áhugi þeirra á uppruna þjóSarinnar hljóta aS hafa
skerpzt viS þau átök sem fylgdu slíkum nýmælum. Næsta gerð Landnámabók-
ar sem vitaS er um var tekin saman af Styrmi fróSa (d. 1245), og telur Jakoh
aS hún sé frá því skömmu eftir 1220. F'rumlandnáma og Styrmisbók eru báSar
glataSar, en elzta varSveitta gerðin, Sturlubók, studdist viS Styrmisbók og jók
viS efni úr ýmsum sögum. Sú gerS var sett saman af Sturlu ÞórSarsyni (1214-
84), og hyggur Jakob aS hún sé frá tímabilinu 1275-80, aS því er næst verSur
komizt. Nokkru yngri er Hauksbók, sem enn er til aS nokkru leyti meS hendi
höfundarins, Hauks Erlendssonar (d. 1334). Jakob telur Hauk hafa samiS hana
á árunum 1306-08, er hann var hérlendis, og koma hér aS góSu haldi glöggar
athuganir Stefáns Karlssonar á ævi og ritstörfum Hauks. Haukur notaSi bæSi
Styrmisbók og Sturlubók, og jók við öSru efni, svo sem ættartölum til sín og
konu sinnar. Eitt af einkennum Hauksbókar er aS hún leggur meiri áherzlu á
írskan uppruna landnámsmanna en aSrar fornar gerðir Landnámu. Næst kemur
svo Melabók, sem nú er einungis til í tveim brotum. Sérkenni hennar eru ættar-
tölur til Melamanna, og hefur hún veriS eignuS Snorra Markússyni á Melum
(d. 1313). Melabók notaSi Styrmisbók. Svo líSa meira en þrjár aldir unz ný
gerS af Landnámu er samin, og þaS er Skarðsárbók, sem Björn Jónsson á
Skarðsá í Sæmundarhlíð tók saman „í síSasta lagi haustiS 1636“. Björn notaSi
Sturlubók og Hauksbók, og er samsteypa hans til í allmörgum handritum. SíS-
ast rekur svo lestina Þórðarbók, sem síra Þórður Jónsson í Hítardal (d. 1670)
gerSi af SkarSsárbók meS viSbótum úr Melabók meSan sú gerS var heilli en
síSar varS. Jakob rekur af mikilli glöggskyggni úr þessari flækju.
Bókinni fylgir ítarleg nafnaskrá, ættaskrár og kort. I nafnaskránni hef ég
rekizt á eina villu; þar er ruglaS saman þeim Hrafnkatli Hrafnssyni og nafna
hans og sonarsyni Hrafnkatli Þórissyni. Einsætt er aS sá Hrafnkell goði sem tal-
inn er í hópi voldugustu höfðingja árið 930 hlýtur að vera landnámsmaðurinn
en ekki sonarsonur hans, enda á Hrafnkell að hafa komið út hingað „síS land-
námstíðar“, og að sjálfsögðu er átt við hann þegar taldir eru göfugir landnáms-
menn. Neðanmálsgreinin nr 5 á blaðsíðu 396, og þrjár af tilvísunum til Hrafn-
kels Þórissonar í nafnaskrá (336, 396, 397) þurfa því að breytast.
í formálanum og skýringargreinum eru margar prýðilegar athugasemdir um
mannfræði, staðfræði og önnur vandamál. Eins og Jakob bendir réttilega á, þá
munu ekki margir leggja trúnað á ættrakningar til fornaldarsagnakappa og
fornkonunga. En því má ekki gleyma að slíku trúðu íslenzkir fræðimenn á
tólftu öld og síðar, og þessi trú á göfugan uppruna var óneitanlega þáttur í
söguskoðun okkar að fornu. Vafalaust hafa Ari fróði og aðrir sagnaritarar tekið
þátt í slíkum fölsunum, enda tíðkuðust ættrakningar aftur til fornkonunga og
guða með öðrum eyþjóðum í Norður-Atlantshafi, Irum, Bretum og Englend-