Skírnir - 01.01.1969, Page 194
188
BJÖRN K. ÞÓRÓLFSSON
SKÍRNIR
ast með neinu erindisbréfi bundið svo hendur landstj óra, að lög, sem
hann staðfesti, hefðu ekki fullt gildi. En landstj órinn, sem þannig
ætti að koma í konungs stað, væri alveg háður ráðgjöfum sínum, og
þeir væru aftur háðir meirihluta þingsins, sem hefði í valdi sínu að
stanza alla stjórn með fj árlaganeitun, þar sem ekki mætti innheimta
skattana fyrr en þingið hefði samþykkt fjárlögin, auk þess, sem
þingið gæti haft ráðgjafana gjörsamlega í hendi sér með harðýðgis-
legum ábyrgðarlögum. Hið eina stjórnarverk, sem konungi væri
ætlað, að skipa og afsetja landstjóra, gæti ekki átt sér stað nema ráð-
gjafi, sem þannig væri gjörháður hinu íslenzka þingi, sem einnig
væri dómari hans, skrifaði undir með konungi. Þingið eða kjósend-
urnir gæti þannig óbeinlínis ráðið skipun og afsetningu landstjóra.
Hannes Hafstein kvaðst fyrir sitt leyti engan veginn vera hræddur
við orðið lýðveldi, en viss um hitt, að ekki væri til neins að gera
sér von um, að konungurinn eða stjórnin mundi undirskrifa slíkt
fyrirkomulag. Lýðveldi hefðu aldrei í veraldarsögunni verið stofnuð
með konungs undirskrift, heldur hefðu þjóðirnar reist þau „gegn
um blóð og baráttu“, og hinn enski „parlamentarismus”, sem svo oft
væri vitnað til, væri ekki lögleiddur af neinni stjórn, heldur fram
kominn af margra alda vexti og einkennilegri sjálfsmyndun í þjóð-
inni. Og ekki væri von, að konungur undirskrifaði lýðveldi, því að
það væri sama sem að konungsvaldið drýgði sj álfsmorð.
Hannes Hafstein taldi því auðsætt, að finna þyrfti annað frum-
varp til endurskoðaðrar stj órnarskrár en frumvarpið frá 1887. En
til þess þyrfti tíma, og nú væri mjög óhentugur tími til að byrja
baráttu. Taldi því heppilegt að láta sér í bráðina nægja að halda mál-
inu vakandi með því að senda ávarp líkt og Hafnarfjarðarfundurinn
fór fram á, annaðhvort beint af Þingvallafundinum til konungs,
eða þá að Þingvallafundurinn skoraði á Alþingi að senda ávarp til
konungs í þá átt, að stjórnin legði fyrir þingið frumvarp, er sýndi,
hvar þingið gæti mætt henni í kröfum sínum.
Skúli Thoroddsen kvað ísfirðinga þakkláta þingmönnum sínum
fyrir það, að þeir hefðu eigi fallið frá á freistinganna tímmn, þegar
liðhlaupin voru sem tíðust hið fyrra sumar. ísfirðingar vildu ein-
dregið halda stj órnarskrármálinu fram í frumvarpsformi þing eftir
þing unz leikslok yrðu.