Skírnir - 01.04.1991, Side 239
SKÍRNIR
HVERRA MANNA ERTU?
233
verkalýðsbjallan, hörkutólið, siðapostulinn sem ég hef svo lengi eldað við
grátt silfur. 1 hennar stað eldri kona, hokin í stól á stofnanagangi, í svipnum
lúi, angur“. Marta fyllist tortryggni en svarar loksins:
„„Eitthvað heyrði ég einhvern tíma um að hana hefði langað til að læra að
mála, eða eitthvað svoleiðis." Eg veit ekki hvor okkar varð meira hissa. „Og
- ?“ En veikleikaaugnablikið var liðið hjá, og hún beit saman vörunum,
drap harkalega í sígarettunni og kveikti sér í nýrri“ (87). Samtalið fjarar út,
þær ganga að sjúkrastofu móður sinnar en við dyrnar segir Marta: „hún
komst aldrei lengra en að verða módel á þessu kúnstakademíi þeirra, horfði
á mig hatursaugum eins og þetta væri allt mér að kenna og opnaði dyrnar"
(88). Á þ essum tilvitnunum má sjá hvernig orð annarra allt að því renna
saman við hugsanir Nínu. - Það sem Nína kallar veikleikaaugnablik í samtali
þeirra hefði getað leitt til frekari nálægðar og merkingarleitar, en þær varast
báðar þá gildru. Marta lítur á Nínu hatursaugum sem vilja ef til vill segja
Nínu að lífið leiki ekki við alla (eins og hana) og kaldhæðni Nínu verður
yfirsterkari forvitninni um Maríu og nálægðinni við Mörtu og hún
skírskotar til augnabliksins fyrrnefnda eins og það væri forstig sjúkdóms.
Svipaðir þættir í orðræðum þeirra beggja, umvöndun, gagnrýni, sjálfsvörn,
gera samskipti þeirra að saltstólpa.
Samtal er ein helsta birtingarmynd valdabaráttu. í leit að merkingu reynir
ein orðræðan að yfirtaka aðra. Lacan telur að engin endanleg merking sé til.1
Málið er að heita má tómt því það er byggt upp af mismun og fjarveru.
Mismunurinn getur falist í einum staf eða fleirum, til að mynda kemur
merking orðsins dauður meðal annars til vegna þess að þetta er ekki orðið
rauður. Vegna mismunar á d og r og fjarveru seinni stafsins skapast merking
í orðinu dauður. Ein táknmynd, það er sú ímynd sem orðið tekur á sig í
huganum, skapar annan mismun og fjarveru, sem kallar á aðra táknmynd:
því heldur þessi endalausa yfirtaka - eða uppfylling orðanna sífellt áfram. Ef
orðræður með mjög svipaða grunnbyggingu reyna að klekkja hvor á annarri
(líkt og orðræður Nínu og Mörtu) virðist vera hætta á að rennsli tákn-
myndanna stöðvist. Mismunur og fjarvera verða ekki nógu afgerandi til að
hægt sé að finna merkingu og orðaskipti eru óútkljáð.
Allar skáldsögur Fríðu skýra frá tengslum aðalpersónu við fjölskyldu
sína en þó í mismiklum mæli. Sigrún í Sólinni og skugganum hefur
samviskubit gagnvart eiginmanninum, hún skammast sín fyrir veikindi sín,
sérstaklega vegna þess að læknarnir álíta hana móðursjúka. Veikindi hennar
gera öll orð vanmáttug og fjölskyldan lokast inn í óttablandna þögn. Bömin
geta ekki tjáð vanlíðan sína með orðum; kannski er mamma að fara frá þeim
og þau brjóta bönn samfélagsins. Annar drengurinn hendir steinum í rúður,
1 Sbr. Terry Eagleton: Literary Theory. An Introduction, Basil Blackwell, Oxford
1983, bls. 167-8.