Skírnir - 01.09.2004, Side 92

Ástæða er til að rifja það hér upp að ræt ur þeirra hug mynda
sem Ís lend ing ar gera sér um tungu mál sitt sem merki leg an arf má
rekja alla leið aft ur til 12. og 13. ald ar. Með öðr um orð um að
hrein tungu ör lög Ís lend inga (ef menn vilja nefna það því nafni)
hafi ver ið ráð in þeg ar á þeim tíma, og Argrím ur lærði og aðr ir á
hans tíma og síð ar gátu auð vit að ekki tal að um hrein leika ís lensku
eða nor rænu nema vegna þess að til var við mið (norm) sem hægt
var að ganga út frá. Mál ið var til sem menn ing ar tunga og bók -
mennta mál, og allt frá upp hafi til okk ar tíma hef ur það ver ið not -
að í glímu við inn flutta hugs un og tækni.
Hrein leiki og mál stýr ing
Ís lend ing ar stæra sig stund um af því að ís lenska sé hreinna mál en
önn ur, til dæm is sé danska ein hver graut ar blanda af nor rænu og
lág þýsku. En hverj um þyk ir sinn fugl fag ur, og um þess ar mund -
ir hafa dönsk stjórn völd tek ið til við að semja skýrsl ur og grein ar -
gerð ir til vernd ar tungu sinni.1 Og blönd ur geta ver ið ómeng að ar
af öðr um að skota hlut um, þótt þær séu í önd verðu sett ar sam an úr
ólík um efn um, eins og t.d. ávaxta graut ur (gerð ur úr þurrk uð um
ávöxt um) eða kjöt súpa. Hrein leiki er ekki al gilt hug tak, held ur af -
stætt og fer eft ir því hvaða „efni“ er mið að við.
Til skiln ings auka má grípa til hug taka úr fé lags mál fræði, sem
er býsna grósku mik ið vís inda svið um þess ar mund ir og ís lensk ir
mál vís inda menn mættu e.t.v. huga bet ur að en þeir hafa oft gert.2
Með al frum kvöðla á þessu sviði má nefna Ein ar Haugen, en hann
lagði sig eft ir að skilja og skýra þau lög mál sem réðu og ráða enn
um ræðu og átök um um málp óli tík í Nor egi. Í því sam bandi bjó
Ein ar til hug tak sem hann kall aði á ensku langu age plann ing. Ég
hef nefnt þetta mál stjórn un eða mál stýr ingu á ís lensku,3 en það er
kristján árnason376 skírnir
1 Sbr. t.d. skýrslu í des em ber 2003 frá danska mennta mála ráðu neyt inu til þjóð -
þings ins: Redegørel se af 18/12 03 om det danske sprog. (Redegørel se nr. R 8).
Kult ur mini steren (Bri an Mikk el sen), sem fannst á slóð inni http://www.ft.dk.
2 Sjá t.d. Cooper 1989, Coupland og Jarowski 1997, Deu mert 2003, Mil roy 1987,
Wardhaugh 1998.
3 Sjá t.d. Haugen 1966, 1972, Ager 2001 og um fjöll un á ís lensku hjá Krist jáni
Árna syni 2002:161 o. áfr. Orð in mál rækt, mál vernd og mál vönd un eru af þess -