Skírnir - 01.09.2004, Page 107

rekja til sið ferð is- eða kurt eis is sjón ar miða. Al kunn ugt er að orð
sem fjalla um hluti eins og kyn ferð is mál og ann að sem á sér stað
„neð an belt is“ hafa til hneig ingu til að óhreinkast, þannig að til
verða skraut yrði sem koma í stað hinna óhreinu orða. Mál ið er þá
hreins að við og við með nýj um kurt eislegri orð um. (Orð ið kam -
ar er töku orð, upp haf lega úr lat ínu, camera og merk ir ein fald lega
her bergi. Þetta er skraut yrði, sem hef ur óhreinkast í merk ing unni
„náð hús“ – sem reynd ar er enn eitt skraut yrð ið. Orð ið kam ar er
af sömu rót og cham ber í Juni or Cham ber, en í því sam hengi er
víst ekki eins mik il hætta á saurg un.) Af svip uð um toga er við leitni
til þess að hreinsa tungu mál af „kynj uðu“ orða fari, eins og þeg ar
stung ið er upp á því að nota í ensku orð ið chairper son í stað inn
fyr ir chairm an, vegna þess að end ing in -man teng ist karl mönn um.
Og sams kon ar við leitni bjó að baki því þeg ar Banda ríkja menn
vildu hætta að tala um fransk ar kart öfl ur sem French fries og kalla
þær freedom fries af því að Frakk ar voru treg ir til að styðja þá í
hern aði gegn Aröb um.
Stund um koma við sögu hlut verka sjón ar mið (fúnk sjón el sjón -
ar mið) eða hrein hag nýt is sjón ar mið. Ís lensk ný yrða smíð, sem
bygg ir mjög á sam sett um orð um sem „eiga sér frænd ur í mál inu“
(sbr. Guð mund ur Finn boga son 1928), er stund um rétt lætt með
því að betra sé að hafa gagn sæ form, svo fólk eigi auð veld ara með
að skilja orð in (dæmi: gang stétt er betra en fortó, verð bólga skilst
bet ur en in flation), og sam sett form sem sam an standa af þekkt um
orð stofn um valda ekki vand ræð um þeg ar rita skal. Ef taka ætti
enska orð ið jet lag inn í ís lensku yrði að finna því stafsetn ing ar -
form, en það er ekki ein falt, og um það vakna ótal spurning ar. Hins
veg ar er ekki vanda mál að staf setja orð eins og dæg ur villa. Ekki er
vandi að ákveða hvern ig á að skrifa ný yrði eins og drag spil, en áli-
ta mál rísa þeg ar rita á töku orð eins og harm óníka, harm ónikka,
harm on ikka, harm on ika … (sbr. Bald ur Jóns son 1998/2002).
Að lok um má hér minn ast á póli tísk og efna hags leg sjón ar mið.
Þeg ar hef ur ver ið minnst á að hrein tungu hyggja teng ist oft frels is -
bar áttu smærri þjóða gegn þeim stærri, eins og þeg ar Tékk ar og
Ung verj ar vildu losna und an þýsk um áhrif um og við Ís lend ing ar
und an dönsk um. Þetta teng ist leit þjóða að sjálfs mynd og til raun -
„á vora tungu“ 391skírnir