Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Side 20

G u ð n i E l í s s o n
20 TMM 2010 · 4
það ekki hafa farið framhjá sér „að í goðafræði þeirra sem hæst predika
pólitískan rétttrúnað um þessar mundir gegnir nýfrjálshyggja nokkurn
veginn sama hlutverki og Loki Laufeyjarson í fornum átrúnaði“.14 Atli
áréttar að þeir sem kalli sig frjálshyggjumenn „telji sig almennt ekki
aðhyllast neina nýfrjálshyggju heldur bara gamaldags frjálshyggju“ og
bætir því við að öll atriðin sem Kolbeinn telji til nýfrjálshyggju megi
tengja gamalli frjálshyggjuhefð.15
Kolbeinn Stefánsson ræðir aðgreiningu hugtakanna tveggja í inn­
gangi sínum að Eilífðarvélinni. Í neðanmálsgrein segir hann að færa
megi fyrir því rök „að nota orðið „frjálshyggja“ sem samheiti fyrir klass­
íska frjálslyndisstefnu (frjálshyggju fyrri tíma) og nýfrjálshyggju (frjáls­
hyggju samtímans)“. Í greinasafninu hafi aftur á móti verið farin sú leið
að nota orðið klassísk frjálslyndisstefna um frjálshyggju fyrri tíma, en
svo hafi greinarhöfundum verið í sjálfsvald sett hvort þeir notuðu orðið
„frjálshyggja“ eða „nýfrjálshyggja“ þegar þeir lýstu þeirri hugmynda­
fræði sem hefur verið ríkjandi á síðustu þremur áratugum.16 Af þessari
lýsingu er þó erfitt að ráða hvað greini að hugtökin tvö.
Þótt það sé hvergi sagt beinum orðum í greinasafninu má gera því
skóna að eitt af því sem skilji „nýfrjálshyggju“ frá klassísku frjálslyndi
sé gagnrýnisleysi fylgismanna hennar.17 Ef þeir eru mótaðir af ógagn­
rýnni afstöðu til frjálslyndrar umbótastefnu og hafa þess í stað tekið upp
slagorð lögmálsbundinnar framþróunar, eins og John Gray gefur í skyn
í bók sinni Black Mass,18 liggur munurinn á afstöðu þeirra og forgöngu­
mannanna líklega fyrst og fremst í viðhorfinu til hugmyndanna. Það er
þó varasamt að binda muninn einvörðungu við afstöðu til kenninganna.
Ef viðhorfið breytist frá gagnrýnni, leitandi nálgun yfir í kreddubundna
boðun er hætta á að skilningurinn á efninu ummyndist, verði annar en
sá sem lagt var upp með.
Nýfrjálshyggjan er þá ólík hefðbundnari frjálslyndisstefnum að því
leyti að hún er trúarlegri en forverarnir og með öllu ókrítísk. Þann
skilning á nýfrjálshyggjunni má sjá víða í Eilífðarvélinni. Sveinbjörn
Þórðarson segir vandann við allsherjarkenningar um samfélagið og
mannlegt eðli þann „að menn hætti að nálgast [kenningar] á vís­
inda legan hátt í anda raunhyggju og að þær verði í kjölfarið að hug­
mynda fræðilegum kreddum“.19 Pär Gustafsson rekur ýmislegt í grein­
ingar vanda hagfræðinnar til skorts á sjálfsgagnrýni, þ.e. til þess að
„fjöldi hagfræðinga [trúi] því að nýklassísk skýringalíkön geti útskýrt
nánast allt sem viðkemur mannlegu atferli“.20Á svipaðan hátt segir
Giorgio Baruchello hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar byggjast á
„útúrsnúningum, hringskýringum og áróðri“, þar sem gagnrýni sé