Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Qupperneq 22

G u ð n i E l í s s o n
22 TMM 2010 · 4
Blind trú á markaði er þó ekki bara bundin við einstaklinga af hægri
armi stjórnmálanna. Traustið á hagkerfið sameinar stærstan hluta
iðnvædda heimsins og jafnvel alvarlegar efnahagskreppur á borð við
þá sem nú gengur yfir hafa ekki leitt til róttækrar endurskoðunar á
þeirri hagfræði sem knýr aflvélar vestrænna markaða. Enginn íslenskur
stjórnmálaflokkur, hversu langt til vinstri sem hann þykist vera,
dregur t.d. hagvaxtarforsenduna opinberlega í efa eða ýmsar aðrar þær
kennisetningar sem eru órjúfanlegur hluti af framfaraguðfræði neyslu­
samfélagsins – og hafa verið vel á aðra öld.
En er það svo að í klisjum samtíðarinnar megi greina eilíf og ófrá­
víkjan leg sannindi?
Er hagfræðin dauð vísindi?
Tilvitnanirnar tvær í upphafi þessarar greinar gefa til kynna vaxandi
vitundarvakningu um þær hörmungar sem nútímahagfræði muni að
öllum líkindum leiða yfir mannkyn. Gustafsson kennir hagfræðina við
„dauð vísindi“, vísindi sem hafi „svör við öllum spurningum“,29 en Gray
segir kenningar „um nútímavæðingu“ ekki vera „vísindalegar tilgátur,
heldur trúfræðilegar réttlætingar [e. theodicies] – frásagnir um forsjá og
endurlausn – faldar á bak við félagsfræðilegt fagmál“.30
Í Eilífðarvélinni gengur líklega enginn eins langt í því að krefjast
grund vallarendurskoðunar á forsendum hagfræðinnar og Giorgio
Baruchello. Í grein sinni bendir hann á að afleiðingar hagvaxtarkröf­
unnar megi finna í „skapandi eyðileggingu“ kapítalismans31 og að
auð lindir heims og sjálft lífkerfi jarðar séu í hættu. Baruchello segir
rétti lega að allar „tilraunir til að afneita þeim vanda sem við stöndum
frammi fyrir [beri] merki ófræðilegra vinnubragða“.32 Það ætti að liggja
í augum uppi að skipuleggja þarf hagkerfið þannig að hægt sé að tryggja
„almennan aðgang að nauðsynlegum lífsgæðum án þess að það komi
niður á lífsgæðum komandi kynslóða“.33 Þetta eru ekki nýstárleg sann­
indi, en þó líta langflestir hagfræðingar samtíðarinnar með öllu framhjá
þeim. Björn Guðbrandur Jónsson, sérfræðingur í umhverfisvísindum,
lýsir flóknu samspili hagkerfis og vistkerfis ágætlega, en hann minnir
á að erlendur orðstofn beggja hugtaka (e. economy og ecology) sé hús
og því sé í báðum tilfellum vísað til „húshalds eða hússtjórnarlistar“.34
Björn segir flæði efna vera í stöðugri hringrás í vistkerfi, „hraðri eða
hægri eftir atvikum“ og heildarbreytingarnar einkennist af „þróun
fremur en vexti“, ólíkt því sem gerist í hagkerfinu þar sem magnbundnar