Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Side 65

TMM 2010 · 4 65
Heimir Pálsson
Alltaf sama sagan?
Árið 1987 sendi Svava Jakobsdóttir frá sér eitt af ágætustu verkum sínum,
Gunnlaðar sögu (Forlagið). Ári síðar birti hún stórmerka ritgerð þar sem hún
gerði það sem fáir íslenskir höfundar hafa gert, vísindalega grein fyrir skáldverki
sínu, þ.e.a.s. hugmyndum sem að baki bjuggu og voru hreint ekki úr lausu lofti
gripnar (Gunnlöð og hinn dýri mjöður. Skírnir 1988:215–245).
Hvor tveggja, skáldsagan og Skírnisgreinin hafa vakið verðuga athygli og hafa
að geyma spennandi túlkun á sögunni um Gunnlöðu í Snorra­Eddu og Hávamál­
um. Út úr þeirri sögu las Svava frásögn um heilagt brúðkaup, manndómsvígslu
konungsins (hins unga Óðins). Um leið var boðið upp í dans Snorra Sturlusyni
og sögu(m) hans um skáldamjöð. Taldi Svava reyndar að frásögn Snorra hefði
sökum takmarkaðrar vitneskju afbakast og gefið ranga mynd.
Í þessu greinarkorni verður reynt að bera upp spurningar sem mér hefur
stundum þótt gleymast í þessu sambandi.
Sögurnar hennar ömmu
Þegar hún amma mín var að segja okkur börnunum sögur fór ekki hjá
því að sumt fólk væri algengara en annað. Til dæmis hét sveinstauli
nokkur gjarna Sigurður og var Karlsson eða karlsson. Það sást ekki í
munnlegu gerðinni. Og eins átti Karl (karl?) oft þrjár dætur og hétu þá
Ása, Signý og Helga. Þetta truflaði mig aldrei og aldrei datt mér í hug að
þetta væri alltaf sama fólkið í sögu eftir sögu. Þau hétu einfaldlega sömu
nöfnum af því að þau gegndu svipuðum hlutverkum auk þess sem þetta
var til hægðarauka fyrir ömmu. Hér á eftir verður stungið upp á því
að þetta kunni að hafa gleymst í umræðum um þrjár merkar persónur,
Gunnlöðu, Suttung og Óðin. Og skal þá strax tekið fram að vitanlega
eru þessi þrjú nöfn hreint ekki jafnhversdagsleg og Ása, Signý og Helga.
Amma mín átti bæði Ásu og Helgu (ég hugleiddi stundum hvers vegna
Signý varð útundan) en hún ól hvorki Gunnlöðu, Suttung né Óðin.
Sjálfsagt er líka að benda á að viðurnefni voru afar oft notuð til að