Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Síða 104

Á d r e pa
104 TMM 2010 · 4
hvernig kosningar fara hverju sinni. Þetta er afskaplega tilviljunarkennt og þar
af leiðandi veikt stjórnkerfi. Veikleiki þess á aftur vafalaust meginþátt í því að
auðvald reynist oftast sterkara en ríkisvald í Bandaríkjunum ef á reynir, og
veldur það mörgum miklu og óþörfu böli þar í landi. Það er auðvaldið sem
viðheldur sárustu örbirgð milljóna fólks í auðugasta ríki heims.
Af þessu get ég ekki ráðið annað en að það yrði mikið afturfararspor á
Íslandi að efna til einhvers konar frekari aðgreiningar löggjafarvalds og fram­
kvæmdavalds en nú er í gildi. Hér getur meirihluti þingsins hvenær sem er
ráðið því hvort það lætur þau lagafrumvörp sem ríkisstjórnin leggur fyrir það
verða að lögum og hvaða fólk situr í ráðherrastólum. Það getur sömuleiðis
hvenær sem er efnt til hvers konar eftirlits með framkvæmdavaldinu, heimtað
skýrslur, sett rannsóknarnefndir og hvaðeina. Hugmyndin um þrískiptingu
ríkisvaldsins er löngu úrelt.
Ef það er rétt að þær ógöngur sem við Íslendingar höfum nýlega lent í stafi
af því að Alþingi hafi sofið á verði þá hlýtur það að stafa af því að við höfum
kosið ranga fulltrúa á þing, og þá eigum við bara að læra af því – eins og vottaði
raunar fyrir að væri gert í síðustu alþingiskosningum. Raunar kann vel að vera
að hægt sé að breyta þinginu til batnaðar. Mér dettur helst í hug að fækka þing­
mönnum, til dæmis um þriðjung eða helming, svo að meiri athygli beinist að
frammistöðu hvers og eins. Við höfum ofboðslega fjölmennt þing í samanburði
við stærð samfélagsins. Þannig mundi líka sparast fé sem mætti nota til að fá
þingmönnum meiri sérfræðiaðstoð til þess að þeir kæmu að málum með meiri
þekkingu. Það mundi ekki breyta miklu alltaf eða alls staðar, en væri ómaksins
vert að prófa. Líka má hugsa sér að stytta leiðina milli fulltrúa og kjósenda með
því að gera allt landið að einu kjördæmi og taka upp einhvers konar einstak­
lingsbundnar kosningar. Þá sætu allir þingfulltrúar hvers flokks í umboði allra
kjósenda flokksins.
Eins og John Locke sá skýrt hlýtur lýðræðislegt ríkisvald að vera eitt og
aðeins eitt. Ef það er tvennt verður annar armur þess óhjákvæmilega minna
lýðræðislegur en hinn, eins og var áður en ráðherraábyrgð og þingræði komust
á. (Hvað með dómsvaldið? Hjá okkur er það ekki lýðræðislegt heldur sér­
fræðingaveldi. Þar sem kviðdómar tíðkast eru þeir jú tilraun til sérstaks vald­
hafa sem má kalla lýðræðislegan, þótt hann sé auðvitað á vissan hátt undir
löggjafarvaldinu.) Hins vegar er í samfélagi okkar afar sterkur valdhafi sem
lýtur ekki valdi lýðsins, og það er vald fjármunanna, auðvaldið. Meginskyssa
Íslendinga og meginástæðan til þess hruns sem hér varð er að auðvaldinu var
allt of lengi þolað að ríkja yfir ríkisvaldinu. Sjálfstæðisflokkurinn, málsvari og
hagsmunavörður auðvaldsins þótt kjósendur hans séu margir réttsýnir jafnað­
arsinnar, tók völdin á Íslandi á fimmta áratug liðinnar aldar og hélt þeim
nokkurn veginn óslitið fram að alþingiskosningunum 2009 – hvað sem síðan
verður. Þótt stöku sinnum væri efnt til ríkisstjórna án þátttöku Sjálfstæðis­
manna voru þær valdalitlar og störfuðu í sífelldum ótta við þann kosninga­
sigur sem Sjálfstæðismenn mundu vinna í næstu kosningum. Það var alltaf
eins og allir væru að hugsa um hvað Íhaldið mundi nú gera sér úr þessu.