Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Síða 128

D ó m a r u m b æ k u r
128 TMM 2010 · 4
jákvæð áhrif lista yfirleitt. Hann hefur áhyggjur af siðleysi bókmenntanna –
rétt eins og Lev Tolstoj á sinni tíð. En Tolstoj var það skáld sem harðast hefur
fordæmt skáldskapinn fyrir að skemmta ríkum og menntuðum iðjuleysingjum
með fjasi um losta og ágirnd og greina ekki á milli góðs og ills. Rétt eins og
Ragnari fannst obbinn af því sem hann sá í bókabúð til þess eins gefið út að
„villa um fyrir manneskjunum, gera þær heimskar og illa innrættar“ – eins og
áður var nefnt (123). Tolstoj biður um bókmenntir sem þjóna „lögmáli hins
góða“ sem hann kallaði svo. Ragnar segir þann mann mestan sem kærleikann
á. En hann segir fátt um það hvar slíkan mann er að finna í hópi skálda. Hann
er í vandræðum með listatrú sína og veruleika bókmenntanna. Kannski er hér
að finna eina ástæðuna fyrir því að hrifning hans er mun meiri þegar talið
berst að tónlist og myndlist en þegar skáldskapur er á vörum hans? Í orðlausum
listum er færra að trufla hann við að lyfta sér á flug í þeirri „draumleiðslu í
miðjum veruleikanum“ (HKL 9) sem Halldór Laxness taldi lýsa best lífi hans.
Þetta er merkilegt – og hefur þegar á bók Jóns Karls er litið þau undarlegu
áhrif að það er sem fögnuðurinn yfir Nóbelsverðlaununum gufi upp úr henni.
Það sem upp úr stendur er það sem Ragnari finnst að Halldóri Laxness og
verkum hans. Á þá beiskju falla áherslurnar. Það er engin Nóbelshátíð. Enda
hefst hún ekki fyrr en að búið er að setja punkt aftan við þessa bók. Það er þá
sem Ragnar í Smára tekur gleði sína, við hátíðahöldin er hann „barmafullur af
lifandi sólskini“ því honum finnst að nú skynji allur heimur að Ísland og
Íslendingar eru „merkilegt land og merkilegt fólk“ (JKH 229).
Heimildir á flakki
Það er líka fleira sem dregur úr þýðingu þess að draga lífshlaup Ragnars í
Smára saman í nokkurra daga „timelapse“ rétt fyrir Nóbelshátíðina. Ég á við
þá aðferð sem fyrr var nefnd, að búa til samtöl og eintöl úr heimildum, einkum
bréfum, sem notaðar eru eins og höfundur segir sjálfur „í allt öðru samhengi
en þær urðu til í“ (333).
Þessi aðferð hefur sína kosti. Það hníga veigamikil reynslurök að því ofur­
raunsæi að leyfa manni að upplifa alla sína ævi á skammri stundu þegar mikil
tíðindi verða. Það er einatt skemmtileg nánd í þeim „ekta“ tilsvörum sem úr
bréfunum fást. En það er margt að varast. Tengingarnar sem hafðar eru til að
réttlæta samklippið, montasjið, eru stundum skemmtilegar en of oft þvingaðar
og langsóttar. Aðferðin gerir ráð fyrir að hlaupið sé fram og aftur um æviár
Ragnars í Smára, sem hlýtur að gera það erfitt fyrir marga lesendur að ná áttum,
nema þá að lesarinn viti tölvert fyrirfram um fólkið sem við sögu kemur. Í
sögum af Ragnari verða eyður og gloppur umfram það sem hefðbundnari
ævisaga mundi bjóða upp á. Einna mest truflaði það þó þennan lesanda hér að
einatt er setningum troðið inn í tilbúin samtöl með afar ótrúverðugum hætti.
Eins og þegar Sigurður Nordal er í svefnrofunum látinn heimsækja Þóru Vig­
fúsdóttur, konu Kristins E . Andréssonar, og heyra af hennar vörum umkvörtun
um að Halldór Laxness hafi gengið á mála hjá þeim arma kapítalista Ragnari í