Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Blaðsíða 126

Á d r e pa
126 TMM 2014 · 4
tegund yfirstéttar en fyrrnefndur jarð­
eigendaaðall smám saman haslað sér
völl og orðið öllum öðrum yfirsterkari
hér á Vesturlöndum. Það er fólk sem
hefur þá helstu verðleika umfram aðra
að vera klókara í meðhöndlun peninga,
verðbréfa og bankastofnana. Þetta er
ekki endilega sama fólkið og byggir upp
atvinnurekstur með framsýni og dugn­
aði. Til hægðarauka mætti kalla það
einu nafni fjármálabraskara. Full ástæða
er til að gera skýran greinarmun á þeim
og atvinnuskapandi frumkvöðlum.
Fyrir þessa manngerð er frelsi fjár­
magnsins enn mikilvægara en frelsi
mannsandans. Hún varð hægt og bít­
andi afar áhrifamikil í því þingræðislega
skipulagi sem við tók misfljótt og í mis­
stórum þrepum í Evrópu eftir frönsku
stjórnarbyltinguna í lok 18. aldar. Hún
bjó til þingflokka og fjárfesti í snjöllum
talsmönnum þeirra sem síðan hafa ráðið
langmestu um skipan löggjafar­ og
framkvæmdavalds í hinum vestræna
heimi frá miðri 19. og alla 20. öld. Hún
hefur því að sjálfsögðu átt mestan þátt í
að móta þá löggjöf sem við búum við og
sníða hana að eigin hentugleikum.
Margt þessara manna getur í sjálfu sér
verið ágætis fólk, en kerfi hins frjálsa
fjármagns heldur líka opinni löglegri
leið fyrir samviskulausa þrjóta.
Af þeim sökum reynist jafnan mjög
erfitt og tafsamt að festa hendur á
afbrotum svonefndra hvítflibba einsog
nýjustu dæmi frá Íslandi eru til vitnis
um. Þetta mannval telur sig meira að
segja eiga einhvern „rétt“ á að lifa á
hærra tilverustigi en venjulegt fólk, rétt
einsog aðalsmenn á sínum tíma álitu sig
eiga „arfborinn rétt“ til auðæfa og valda
og telja sumir reyndar enn. Og reyndar
gera þessir braskarar í sjálfu sér er ekki
annað en starfa innan þess lagaramma
sem forverar þeirra og óheft markaðs­
kerfi hefur sett og kallast á þeirra máli
„eðlilegir viðskiptahættir“. Því er í raun­
inni ekkert við þessa menn persónulega
að sakast, heldur kerfið sjálft. Ef við ein­
hvern er þá að sakast.
Sjónhverfingar
Þessi grundvallaratriði ættu menn jafn­
an að hafa í huga þegar þeir meta fréttir
af átökum hvar sem er í heiminum.
Stríðsátök milli ríkja hafa í langflestum
tilvikum snúist um auðlindir, markaði,
nýlendur og nýtingu þeirra. Innan­
landsátök snúast líka um baráttu hags­
munahópa og almenningur kremst á
milli þeirra. Að sjálfsögðu blandast fjöl­
mörg önnur atriði inn í þessi átök, og
hugtök sem fólki eru hjartfólgin á borð
við trúarbrögð, lýðfrelsi eða þjóðerni
eru ósjaldan höfð að yfirskini og mis­
notuð til að kveikja fyrstu eldana. Hvort
sem einstakir byltingarmenn kunna að
hafa haft bætt kjör almennings að leið­
arljósi í upphafi eður ei, hefur jafnan
farið svo eftir að átökum við fyrri yfir­
stétt lauk að slíkir menn hafa annað­
hvort verið drepnir af keppinautum
sínum eða gerðir óvirkir með öðru móti,
nema þeir hafi sjálfir látið spillast af
sætleika valdsins.
Sovéska blekkingin
Þetta átti við um frönsku stjórnarbylt­
inguna 1789, en nærtækara dæmi um
þvílíkar blekkingar frá 20. öld er hin
svonefnda öreigabylting í Rússlandi
1917–1921. Fjölmargir andófshópar
höfðu starfað ólöglega í rússneska keis­
aradæminu kringum aldamótin 1900.
Þeir áttu það eitt sameiginlegt að vilja
steypa hinni duglausu og óréttlátu keis­
arastjórn. Sumir efnaðir athafnamenn
styrktu þessa hópa í þeirri von að þeir
fengju meira svigrúm þegar hinni þung­
lamalegu keisarastjórn hefði verið
steypt.
Meðal þessara hópa voru svonefndir