Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Blaðsíða 141

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2014 · 4 141
Kári Tulinius
„… mitt á milli
lífs og sögu“
Sigrún Pálsdóttir: Sigrún og Friðgeir –
Ferðasaga, JPV útgáfa 2013
Þegar flett er í gegnum gömul ljós­
myndasöfn þá er erfitt að velta því ekki
fyrir sér að allt fólkið á myndunum sé
dáið. Hver af þessum tvívíðu flötum
varðveitir eitt einasta brotabrot úr sek­
úndu heillar ævi. Fólkið virkar oft
óraunverulegt, enda ómögulegt að
hleypa öllum þessum lifandi mannver­
um inn í sig. Það er yfirleitt ekki hægt
þar sem sjaldan veit áhorfandinn nógu
mikið um manneskjurnar sem þarna
birtast til að geta tengst þeim. Nauðsyn­
legt er að lifa með fólki til að geta lifað
sig inn í það og erfitt er að fá tilfinningu
fyrir persónuleika ókunnrar manneskju
með því að virða fyrir sér staka mynd.
Til þess þarf meira til. Mun meira en
þúsund orð.
Í bók eru örlögin alltaf þau sömu í
hvert skipti sem hún er lesin. Bækur eru
eins og fortíðin að því leyti að ekkert
fær þeim breytt. Þau sem deyja í lok
bókar deyja alltaf í lok bókar. Og oft veit
lesandinn löngu fyrr, jafnvel frá fyrstu
síðu, að svo muni fara. Andartakið
þegar lesandi binst feigri sögupersónu
tilfinningaböndum er hræðilegt. Les­
andinn getur ekki annað en fylgt þessari
persónu ofan í djúpið, laus við alla von
en verður að lesa sig til enda. Þó að
kannski líði margir dagar milli þess að
bókin sé snert, þá er tíminn innan text­
ans alltaf sá sami. Eitt orð í einu, kafli
eftir kafla, þar til komið er að síðasta
greinarmerkinu. Á meðan finnur les­
andinn fyrir sting í hjartanu, sem verð­
ur nístandi þegar sögupersónan loks
deyr.
Í lestri mínum á Sigrún og Friðgeir –
Ferðasaga var andartakið tiltölulega
seint í frásögninni, komið vel yfir miðju,
þegar Óli Hilmar, elsta barn hjónanna
Sigrúnar Briem og Friðgeirs Ólasonar, er
„tvö hundruð fet undir yfirborði“ jarðar
og „gengur um hellana í hálfgerðum
‚trans‘.“1 Á þessu augnabliki hætti Óli að
vera bara sagnfræðileg persóna fyrir
mér og varð að lifandi barni sem átti sér
þrívíða tilvist í huga mér, en var ekki
bara mannvera á gamalli ljósmynd. Ég
gat ekki lengur hugsað um hann sem
fjarlæga sögulega staðreynd, heldur var
þetta drengur af holdi og blóði sem, í
lok bókarinnar, átti eftir að farast ásamt
foreldrum sínum og systkinum.
Hvers vegna nákvæmlega þetta atvik
varð til þess að Óli braust gegnum text­
ann og innst inn í huga minn er erfitt að
segja. Ég gat sett þetta atvik í samband
við eigin æsku, því ég man líka hve
mikilfenglegir mér þóttu hellar sem
barni, og líka í samband við æsku föður
míns sem flutti ungur að árum með for­
eldrunum sínum til Bandaríkjanna.
Líklega var þó lykilatriðið að ég hafði
verið í textalegum félagskap við Óla og
foreldra hans í hundrað blaðsíður. Þau
voru orðin nokkuð hagvön í huga
mínum og mér var farið að líka vel við
fólkið. Ég var ekki lengur að lesa sagn­
fræði, heldur var ég orðinn að fylgdar­
manni fjölskyldu á leið til drukknunar.
Sigrún, Friðgeir og Óli –
Innflytjendasaga
Höfundurinn hefði þess vegna getað
gefið bók sinni undirtitilinn Innflytj­
endasaga. Já, eða bætt nafni Óla við hlið
foreldra sinna, en hann er mættur til
frásagnarinnar á undan föður sínum.
Fyrsta árið sem foreldrar hans eru vest­