Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Blaðsíða 122

122 TMM 2014 · 4
Árni Björnsson
Harmsaga
mannkynsins
í hnotskurn
Ágirnd, frekja og slægð
Það sem ég kalla harmsögu mannkyns-
ins er sú ömurlega staðreynd, að frá því
sögur hófust hefur örlítið brot þess jafn-
an setið yfir hlut alls fjöldans og nýtt sér
vinnuafl hans í sína eigin þágu. Ekki
verður séð að þessi hópur hafi á nokk-
urn hátt og nokkurntíma verðskuldað
yfirráð sín og forréttindi fram yfir aðra.
Ekkert sem hér verður sagt um þetta
mál, er þó alveg nýtt af nálinni. Allt
hefur með einhverjum hætti verið tjáð
áður, jafnvel fyrir þúsundum ára. Á
hinn bóginn hefur fæstum þessara hug-
mynda verið haldið hátt á loft af þeim
sem ráðið hafa yfir fjölmiðlum heimsins
hverju sinni. Og þessi þöggun er ekkert
undrunarefni því að fyrrnefnd sjónar-
mið eru í andstöðu við forréttindi áður-
nefndra afla sem frá öndverðu hafa ríkt
yfir þorra mannkynsins og um leið
þeim áróðurstækjum sem öðru fremur
móta skoðanir fólks.
Engin ástæða til að gefast upp við að
ítreka þessa sjálfsögðu hluti, jafnvel þótt
einungis lítill hluti fólks hafi nennu til
að setja sig inn í þá og síst þeir sem ein-
hverju ráða. Hér skal því áður en lýkur
nösum reynt að draga þessi meginatriði
saman í sem stystu máli rétt einsog í
námsbók í barnaskóla.
Ágirndin er undirrót alls ills. Þessi
sannferðuga fullyrðing er trúlega æva-
gömul, en í rituðu máli sést hún einna
fyrst eignuð Sólon hinum gríska fyrir
hálfu þriðja árþúsundi. Hlutverk hans
sem einskonar sáttasemjara virðist hafa
verið að leitast við að koma á umbótum
í hinu óréttláta gríska ríki, þar sem
skuldaþrældómur þjakaði mikinn hluta
fólks. Og eftir þá reynslu varð honum
þetta á munni.
Upphaf misréttis
Ekki er nákvæmlega vitað, hvar, hvenær
eða hvernig einstökum mönnum eða
hópum tókst í öndverðu að öðlast efna-
hagsleg ráð yfir öðru fólki. Til þess
skortir skiljanlegar heimildir. En hvar-
vetna þar sem rituð eða sjónræn gögn
um mannlegt samfélag koma fyrst í
skímu, svo sem í Kína, Egiftalandi,
Mesópótamíu og víðar í Mið-Asíu, er
þar greinilega orðin til einhverskonar
hagræn stéttaskipting með stórhöfð-
ingja, yfirstétt, miðstétt og fjölmenna
lágstétt sem er eignalaus en geldur yfir-
stjórninni skatt eða vinnur í þágu henn-
ar með einhverjum hætti. Það segir sig
reyndar sjálft, að samfélög hljóta að vera
orðin talsvert þróuð, þegar menn eru
farnir að geta tjáð sig skriflega eða
myndrænt svo að unnt sé að túlka slíkar
heimildir.
Ef reynt er að finna samsvörun hjá
dýrum merkurinnar, má vissulega sjá
þess dæmi að sterkustu og frekustu karl-
dýrin brjóta sér forgang til að velja úr
kvendýrunum og jafnvel til að nýta
fellda bráð. En að öðru leyti er stétta-
skipting meðal dýra naumast merkjan-
leg, nema helst meðal maura. Langlík-
legast er einnig að líkamsafl hafi allra-
fyrst ráðið því meðal mannfólksins,
Á d r e p u r