Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Blaðsíða 144

D ó m a r u m b æ k u r
144 TMM 2014 · 4
og saman en það er mjög sannfærandi
hvernig höfundur setur fram það sem
gerðist. Önnur frásagnaraðferð en end­
ursögn heimilda hefði aldrei getað
komið öllum þessum fjölda heimilda í
skipulega atburðarás.
Þetta er ekki það eina sem þessi
aðferð leyfir höfundi að gera. Rödd end­
ursagnarinnar getur smeygt sér inn þar
sem heimildir geta ekki. Skýrasta
dæmið er þegar Sigrún sýnir okkur inn
í huga Sigrúnar og Friðgeirs og segir
okkur hvað þau séu að hugsa. Hér er
dæmi, þegar Friðgeir hefur fengið að
heyra að ekki sé hægt að treysta því að
íslensk læknamenntun sé sambærileg að
gæðum við bandaríska:
Og í fússi gengur hann í átt að lestarstöð­
inni og inn á næsta bar. Með bjórglas og
viskístaup bölvar hann í hljóði, einn í
Ameríku: „American Big Shots.“ Búinn
að fá nóg af þeim. „I am very glad to meet
you“ merkir ekkert úr þeirra munni. Hér
ríkir í raun samkeppni um það eitt að fá
að sýna hvað í manni býr. Hann lætur
hugann reika um veröld sem hann veit
að var, þegar læknar opnuðu stofur sínar
eftir aðeins tveggja ára nám. Hann fer að
hugsa um Mayo­bræðurna í Rochester,
hvernig þeir tóku við sveitapraxís
föður síns og „gerðu garð hans að þeim
frægasta í víðri veröld“. Þar starfa nú um
fimm hundruð læknar. Ætli Vilmundi
landlækni þætti þar ekki „vera slælega
unnið því að hver læknir fær ekki nýjan
sjúkling nema annan hvern dag“, hugsar
hann um leið og hann klárar úr glasinu
og hraðar sér út til að ná lestinni aftur til
New York.8
Þarna fer söguröddin og persóna Frið­
geirs að renna saman. Sumt er ómögu­
legt fyrir lesanda að greina hvort sé
hugsun hans eða söguröddin. Er það
skoðun hans að í Bandaríkjunum sé það
samkeppnisatriði að fá að sanna sig og
að ekki sé hægt að reiða sig á vinsamleg
orð? Eða er þetta söguröddin að setja
viðbrögð hans og hugsanir í samhengi?
Þarna er textinn mitt á milli þess að tjá
það sem persónan er að hugsa og þess að
túlka atburðarásina fyrir lesandanum.
Þetta er dæmi um „hálfbeina ræðu,“
(fr. discours indirect libre, e. free indi­
rect speech) sem er eitt af tækjum skáld­
skaparins. Það er ekki sérstaklega gam­
alt í hettunni heldur á sér rætur í nít­
jándualdarskáldsögunni og blómstrar
svo hjá módernistunum. Nú er það eitt
af þeim tækjum sem skáldsagnahöfund­
ar nota til að flétta persónur og sögu
þeirra saman. Höfundur þessarar bókar
notar þessa frásagnaraðferð til að flétta
þær persónur sem hún er að fjalla um
inn í söguna. Lífshlaupi Sigrúnar Briem
og Friðgeirs Ólasonar er stjórnað af
heimssögulegum atburðum. Það á við
allar manneskjur að einhverju marki, en
sú atburðarás sem rakin er í „ferðasögu“
þeirra hefði aldrei átt sér stað ef ekki
hefði verið fyrir seinni heimsstyrjöld­
ina. Þjóðverjar gera innrás í Danmörku,
Bretar hertaka Ísland, og læknakandíd­
atar þurfa að leita á nýjar brautir til að
afla sér framhaldsmenntunar. Þau farast
ásamt börnum sínum vegna kafbáta­
hernaðar þýska flotans. Þau berast
áfram með straumi sögunnar og stíll
bókarinnar flæðir óhindrað milli hins
persónulega og hins sögulega.
Klippimyndir
Sagnfræðitexti er gjarnan klippimynd.
Heimildum er skeytt saman á tvívíðan
flöt og búin til ný mynd. Eitt einkenni
Sigrúnar og Friðgeirs er allur sá fjöldi
ljósmynda sem prýðir bókina. Þær eru
ekki einvörðungu myndskreyting, held­
ur einnig mikilvægar heimildir, sem höf­
undur byggir frásögn sína oft á. Í fyrstu
mætti halda að þessar myndir væru
undantekning frá stílnum. Hvað er
mynd ef ekki bein ræða? En ef grannt er